افزایش تولید مرغ و تخم مرغ ٬ افزایش هزینه های تولید٬شرایط آب و هوایی و سیاستهای اقتصادی از عواملی هستند که امروزه پرورش دهندگان طیوررا بیشتر از پیش ترغیب می کند که در تنظیم جیره به منابع جایگزین از حیث قیمت٬ ارزشغذایی٬ قابلیت دسترسی و تاثیر آن بر کمیت و کیفیت محصول توجه ویژه ای داشته باشند.

با مطالعه بر روی ارقام مختلف سورگوم که مناسب برای شرایط آب وهواییایران معرفی شده بودند مقدار انرژی آنها از ۳۵۵۲-۲۵۸۷ کیلوکالری در کیلوگرم وپروتیین ۹۸/۱۳-۴۸/۹ درصد و تانن ۰۲/۰-۹۹/۰ درصد تعیین شد.این دامنه تفاوت درترکیبات شیمیایی مطالعه ارقام مختلف را ضروری می سازد.جهت تعیین اثرات سورگوم وتانن بر کمیت و کیفیت تخم مرغ در ایران هیچ مطالعه ای انجام نشده و گزارشات منتشرهدر مورد تاثیر تانن های سورگوم در این زمینه در جهان اندک است.لیکن مطالعات انجامشده با استفاده از اسید تانیک٬ بعنوان منبع تانن٬ از کاهش تولید وکیفیت تخم مرغخبر می دهند. تولید تخم مرغ مرغهای دارای زرده خال دار و یا زرده بدون رنگ در مرغانتخمگذار تغذیه شده با جیره های حاوی ۲ یا ۴ درصد اسید تانیک افزایش یافت٬ اما واردنمودن سورگوم های حاوی تانن بالا تا سطح ۴۰ درصد هرچند گرایش به سمت کاهش تولید تخممرغ را نشان داد موجب اثرات مشابه نشد.طی آزمایشی با مصرف کنجاله گلوتن سورگوم درمرغان تخمگذار کاهش معنی دار درصد تخمگذاری گزارش گردید اما هیچ تاثیری بر رنگزرده٬ ضخامت پوسته٬ واحدها و یا وزن تخم مرغ دیده نشد.هرچند در برخی دیگر ازآزمایشات کاهش معنی داری در تولید تخم مرغ٬ ضخامت پوسته و رنگ زرده در مکرغانتخمگذار تغذیه شده با جیره های حاوی سورگم پر تانن و پروتئین خام پایین گزارش شدهاست.
لذا به منظور تعیین ارزش غذایی و ارزیابی واریته های مختلف سورگوم با توجهبه سطح تانن در جیره مرغهای تخمگذار و بررسی اثرات کمی و کیفی آنها بر تخم مرغمطالعه حاضر طراحی و اجرا شد.

مواد و روش ها:در این تحقیق سیزده جیرهمورد مطالعه قرار گرفت.در جیره شاهد غله غالب ذرت بود و دوازده جیره دیگر شامل سهواریته سورگم کم تانن (۱۳۸/۰٪)٬متوسطتانن(۲۴۱/۰٪)و پر تانن(۳۷۷/۰٪)بودند که در چهارسطح ۲۵٬ ۵۰٬۷۵٬و۱۰۰  درصد جایگزین ذرت در جیره شاهد شدند.جیره ها بر اساس احتیاجاتغذایی مرغان تخمگذار بطوری تنظیم شدند که همگی از نظر انرژی و پروتئین یکسانبودند.جهت بررسی این جیره ها ۱۹۵ قطعه مرغ تخمگذار از نژاد لگهورن سویه هایلایندرون ۶۵ قفس و در هر قفس سه قطعه مرغ قرار گرفتند٬بطوری که برای هر گروه تیماری ۵تکرار در نظر گرفته شد.مدت آزمایش ۱۲ هفته٬از سن ۲۵ هفتگی تا ۳۷ هفتگی بود. تولید ووزن تخم مرغ٬ مصرف غذا و ضریب تبدیل در پایان هر هفته تعیین و محاسبه می شد.جهتبررسی صفات کیفی تخم مرغ در سه روز آخر هفته های چهار٬ هشت و دوازدهم آزمایش تخممرغها جمع آوری و از هر تکرار سه عدد تخم مرغ انتخاب و مورد بررسی قرار گرفت. برایبررسی کیفیت سفیده با استفاده از دستگاه اندازه گیری ارتفاع سفیده و تعیین واحد هاو ٬ شاخص زرده با استفاده از کولیس٬ و تعیین ارتفاع و قطر زرده٬ مقاومت پوستهبوسیله دستگاه مقاومت سنج و ضخامت پوسته با دستگاه میکرومتر تعیین گردید. برایبرآورد اثر جیره های آزمایشی بر روی صفات مذکور آنالیز داده ها در قالب طرح کاملاتصادفی صورت گرفت. برای تعیین اثر سطوح مختلف جایگزینی و نیز تاثیر رقم سورگوم برروی صفات مذکور تیمار شاهد حذف و با استفاده از مدل دیگری داده ها در قالب طرحکاملا تصادفی به روش فاکتوریل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.همچنین برای برآورد اثرتانن دریافتی و تاثیر آن بر صفات مذکور و تفکیک سایر عوامل ٬ تانن مصرفی بعنوان یکمتغیر کمکی منظور شد و اثر آن از طریق تجزیه کوواریانس برآورد شد.آنالیز داده ها بااستفاده از نرم افزار SAS صورت گرفت.

نتایج حاصل از اینآزمایش نشان دهنده این مطلب بود که در اکثر جیره های حاوی سورگوم٬ درصد تولید تخممرغ و وزن تخم مرغ در مقایسه با جیره شاهد بالاتر بود.مطالعات نشان داد که مصرفانرژی یکی از مهم ترین عوامل موثر در تولید تخم مرغ می باشد٬ در صورتی که مصرفپروتئین زمانی در میزان تولید تخم مرغ موثر خواهد بود که دریافت انرژی دارایمحدودیت باشد و از آنجا که مصرف خوراک در جیره های حاوی سورگوم بیشتر از جیره شاهدبود٬ به نظر میرسد تولید بیشتر در سطح ۱۰۰ درصد جایگزینی به دریافت بیشتر انرژیخالص مربوط باشد.همچنین افزودن روغن به جیره دارای سورگوم پر تانن جهت تامین انرژیاحتمالا باعث بهتر شدن تولید و بالا رفتن وزن تخم مرغ در این گروه گردیده است.نتایجاین آزمایش با سایر گزارشات که عنوان شده با جایگزینی سورگوم بجای ذرتتولید تخم مرغ کاهش می یابد مغایرت دارد.این تناغض را می توان به تفاوت رقم و مقدارتانن موجود در ارقام سورگو نسبت داد.همچنین بر طبق گزارش الکین عوامل دیگری غیر ازتانن بر قابلیت هضم و فراهمی مواد مغذی در سورگو دخالت دارند که می تواند دلیلی برکاهش تولی و وزن تخم مرغ در سورگم متوسط تانن در مقایسه با دو رقم دیگر باشد.

مدارکزیادی وجود دارد که بیانگر تاثیر اندک جیره بر ارتفاع سفیده تخم مرغ می باشد٬ مگرآنکه جیره حاوی مقدار زیادی وانادیوم باشد و عموما نشان دادن نقش تغذیه بر کیفیتسفیده مشکل است.نتایج این آزمایش نیز مطابق با سایر گزارشات مبنی بر عدم تاثیر جیرههای حاوی سورگو بر کیفیت سفیده بود. اما با وارد کردن اثر تانن مصرفی به داخل مدلآماری اختلاف بین سطوح مختلف جایگزینی در نسبت وزن سفیده به وزن کل معنی دارشد(۰۵/۰>P). در بررسی اثر رقم و سطح جایگزینی ٬ تنها اثر رقم بر وزن زرده معنیدار شد
(۰۵/۰>P)و بیشترین وزن زرده در جیره ای که رقم پرتانن جایگزین ذرت شدهبود حاصل شد و کمترین وزن زرده نسبت به وزن کل مربوط به جیره دارای سورگوم متوسطتانن بود. همچنین همبستگی مثبت و معنی داری بین وجود لکه و مصرف تانن بدستآمد(۰۵/۰>P و۱۴/۰=r)٬که مشابه با نتایج فرای و همکاران بود. تمامی صفات کیفیپوسته تحت تاثیر رقم سورگم متوسط تانن و ذرت بود. اما سطح جایگزینی تنها بر روی وزنپوسته تاثیر معنی داری داشت٬ و بر مقاومت و ضخامت پوسته بی تاثیر بود. سل و همکارانبیان نمودند که تانن بطور معکوس ضخامت پوسته و وزن مخصوص آنرا کاهش می دهد و در اینرابطه سطح پروتئین و متیونین جیره می تواند موثر باشد.

زیرا که تانن با کاهش هضم وجذب پروتئین ٬اسید های آمینه و برخی از مواد معدنی تعادل اسید – باز خون را تغییرمی دهد و این تغییر در کاتیون وآنیونهای خون بر روی دسترسی یون کربنات جهت آهکیشدن پوسته موثر می باشد. هر چند تمام صفات پوسته با مصرف تانن همبستگی منفی داشتندولی تنها ضخامت پوسته همبستگی معنی داری را با مصرف تانن نشان داد(۰۵/۰>P و۱۴/۰-=r).تحت شرایط این آزمایش می توان نتیجه گرفت که با جایگزینی سورگوم بجای ذرتدر جیره مرغهای تخمگذار٬ حتی در ارقام پر تانن٬ عملکرد آنها کاهش نخواهد یافت وتنها با افزایش سهم سورگوم در جیره٬ کیفیت پوسته تخم مرغ اندکی کاهش می سابد که میتوان با مکمل کردن اینگونه جیره ها با مواد پروتئینی٬ اسیدهای آمینه٬ چربی و موادمعدنی بر این مشکل نیز فائق آمد