مورچه بینی نداردو روی سر مورچه‌ها یک جفت شاخک یا آنتن مرتبا در حال جنبیدن است، ولی حس بویایی بسیار قویی دارند که از طریق همین شاخک‌های روی سرش بو را حس می‌کند و به وسیله همین شاخک‌ها می‌تواند راه را پیدا کند یا دوستانش را شناسایی نماید و همچنین با مورچه‌های دیگر ارتباط برقرار کند.مورچه‌ها در قسمت سر خود یک مغز و یک جفت چشم مرکب، دهان و آرواره‌های نیرومندی دارند علاوه بر چشم‌های مرکب، اغلب مورچه‌ها دارای اندام بینایی دیگری نیز هستند که همان حس بویایی است که می‌تواند راهش را پیدا کند.این حشره ممکن است بین 5/1 میلی‌متر تا 50 میلی‌متر طول بدنش باشد. تمام انواع مورچه‌ها به‌صورت اجتماعی زندگی می‌کنند، اما تفاوت‌های خیلی زیادی در طرز زندگی و عادات خود دارند.

مورچه‌ها زندگی جالبی دارند. اجتماعات مورچه‌ها شبیه کشورهای کوچکی است که هر یک دارای ملکه و تعدادی مورچه‌های نر و ماده بالدار و کارگران می‌باشد. ملکه مورچه‌ها یک مجتمع به وجود می‌‌آورد. او لانه‌ای حفر می‌‌کند و تخم‌های خود را در آن می‌ریزد. بعد از این‌که تخم‌ها به نوزادان کوچک بدون دست و پایی تبدیل شدند، مادر مورچه‌ها به هر یک کمک می‌کند تا به دور خود پیله‌ای بتنند تا هنگامی که مورچه به حد کافی رشد کند و بعد ملکه مادر یک سر پیله را سوراخ کرده و مورچه را از پیله‌اش بیرون می‌کشد و پس از آن بلافاصله مشغول به کار می‌شوند. چون مورچه‌های کارگر تازه متولد شده و زندگی خود را آغاز کرده‌اند، باید به رسیدگی و مراقبت از مادرشان و بقیه اعضای مجتمع بپردازند.یکی از کارهای مورچه کارگر این است که آذوقه جمع‌آوری کند و به لانه ببرد تا برای فصل زمستان که از داخل زمین بیرون نمی‌آیند، غذای کافی داشته باشند.

مورچه با این‌که جثه خیلی کوچکی دارد، ولی توانایی‌اش در حمل بار خیلی زیاد می‌باشد و باری حداقل 10 یا 15 برابر وزن خودش را می‌تواند حمل کند.مورچه‌ها جانوران بسیار زحمت‌کشی هستند و تمام عمر خود را فقط کار می‌کنند. ولی قابل توجه است که همه مورچه‌ها داخل زمین زندگی نمی‌کنند.بعضی از مورچه‌ها هم هستند که خارج از زمین لانه می‌سازند. مانند مورچه‌های درشتی که در چوب زندگی می‌کنند و نسبت به مورچه‌های کوچک قدرت‌نمایی می‌کنند. آنها اسیر می‌گیرند و به جنگ انواع کوچکتر از خود می‌روند و آنها را از لانه‌های خود بیرون می‌کنند و تخم‌ها و کرم‌های حشره و نوزادان و انبارهای مواد خوراکی آنها را غارت می‌کنند و به لانه‌های خود می‌برند و مواد غذایی آنها را مصرف می‌کنند و از کرم‌های حشره و نوزادان آنها با دقت مواظبت کرده تا این‌که رشد کنند و به حد بلوغ برسند و آن وقت به خدمت اربابان تازه خود درآیند.بعضی مورچه‌ها هم هستند که در آفریقای جنوبی زندگی می‌کنند که گوشتخوارند و مورچه‌های سواره نام دارند و در صف‌های طولانی و پشت سر هم در جستجوی گوشت حرکت می‌کنند و موجب ترس و وحشت می‌شوند.بزرگترین و درنده‌ترین حیوانات در مقابل لشکر این نوع مورچه‌ها عاجزند.

به تازگی دانشمندان یافته اند که:

یافته‌های جدید پژوهشگران نشان می‌دهد نوعی مورچه موسوم به مورچه‌های ماتابل، پس از پایان جنگ با سایر مورچه‌ها، به جستجوی مجروحین پرداخته، آن‌ها را به لانه منتقل کرده و در بخش‌های مخصوصی به درمان و مداوای آن‌ها می‌پردازند.

نوعی مورچه در آفریقا وجود دارد که در هنگام جنگ و شرایطی که یکی از آن‌ها دچار آسیب‌دیدگی می‌شوند به‌گونه‌ای بسیار حرفه‌ای عمل کرده و به مداوای یکدیگر پرداخته و نوعی خدمات پزشکی به یکدیگر ارائه می‌کنند. به گفته کارشناسان نشنال جئوگرافی، در حقیقت این رفتار خاص در مورچه نژاد ماتابل (Matabele) به‌طور ویژه نشان‌دهنده وجود پرستاری و ارائه هدفمند خدمات درمانی و مداوای زخم‌های به وجود آمده در سایر مورچه‌های همنوع آن‌ها است. این ویژگی تنها در انسان‌ها دیده‌شده و در دنیای حیوانات بی‌سابقه است.

این رفتار خاص در مورچه نژاد ماتابل (Matabele) به‌طور ویژه نشان‌دهنده وجود پرستاری و ارائه هدفمند خدمات درمانی و مداوای زخم‌های به وجود آمده در سایر مورچه‌های همنوع آن‌ها است. این ویژگی تنها در انسان‌ها دیده‌شده و در دنیای حیوانات بی‌سابقه است.

پژوهش‌هایصورت گرفته توسط دانشمندان انجمن سلطنتی بی  (Royal Society B)  نشان می‌دهد که این نوع از مورچه‌ها به‌طور مکرر با گروه‌ها و کلنی‌های مربوط به موریانه‌ها وارد جنگ شده و در پایان هر جنگ تعداد زیادی از مورچه‌ها دچار آسیب‌دیدگی و جراحت شده و حتی دست و پای آن‌ها قطع می‌شود. این مورچه‌های آسیب‌دیده در هنگام دریافت جراحت از خود ماده‌ای به نام فرومون (pheromones) تولید کرده و از دیگر مورچه‌ها درخواست کمک می‌کنند. فرومون، یک ماده شیمیایی است که به‌وسیله یک حیوان، به‌ویژه پستانداران یا حشرات تولید و به محیط اطراف منتقل می‌شود که بر رفتار یا فیزیولوژی سایر گونه‌های همنوع آن جانور تأثیر می‌گذارد. این پیام کمک توسط دیگر مورچه‌ها دریافت شده و مورچه‌های مجروح توسط سایر مورچه‌ها به لانه خود بازگردانده و تحت درمان قرار می‌گیرند.

البته قرار است این بررسی بر روی گونه های دیگ مورچه ها در سرزمین های دیگر نیز انجام شود، شاید آنها هم بیمارستان بسازند هم چیزهای دیگر که ما هنوز نمیدانیم

در این مراکز درمانی، گروهی از مورچه‌ها اقدام به لیسیدن جراحات و زخم‌های مورچه‌های مجروح کرده و بررسی‌ها نشان می‌دهد که در بیش از 90 درصد موارد، مورچه‌هایی که این خدمات درمانی را دریافت می‌کنند، زنده مانده و به فعالیت عادی خود بازمی‌گردند. از سوی دیگر پژوهشگران برای بررسی دقیق‌تر این موضوع، تعدادی از مورچه‌های آسیب‌دیده را از گروه جدا کرده و شرایط آن‌ها را بررسی کردند. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد که بیش از 80 درصد از این مورچه‌ها، براثر شدت جراحات وارده کشته شدند.

دکتر اریک فرانک (Erik Frank) سرپرست این گروه تحقیقاتی و استاد دانشگاه لوزان (University of Lausanne) در کشور سوئیس درباره این ویژگی منحصربه‌فرد  مورچه‌های ماتابل گفت: «ما دقیقاً نمی‌دانیم که این عمل درمانی مورچه‌ها تنها باعث تمییز کردن زخم‌ها و خروج مواد زائد از منطقه جراحت می‌شود که ما انسان‌ها مشابه آن را در خدمات پزشکی و پانسمان‌های انسانی نیز انجام می‌دهیم  و یا اینکه در بزاق دهان این مورچه‌ها نوعی خاصیت میکرب کشی وجود داشته و این مسئله منجر به بهبود زخم‌ها و درمان مورچه‌های مجروح می‌شود.»

یکی دیگر از یافته‌های پژوهشگران در این رابطه نشان می‌دهد که مورچه‌هایی که در میدان جنگ دچار آسیب‌دیدگی خیلی شدید شده و تعداد زیادی از دست‌وپاهای خود را ازدست‌داده‌اند، پیام‌های شیمیایی مبتنی بر درخواست کمک را ارسال نمی‌کنند زیرا احتمالاً این گروه از مورچه‌ها می‌دانند که زخم‌های آن‌ها قابل‌درمان نبوده و شانسی برای زنده ماندن ندارند. البته این احتمال نیز وجود دارد که وارد شدن جراحات زیاد، سبب می‌شود  آن‌ها قادر به تولید ماده شیمیایی مبتنی بر درخواست کمک نباشند. در این میان گروهی از مورچه‌ها به‌طور نظام‌مند پس از پایان نبرد به جستجوی مورچه‌های خودی و مجروح پرداخته و در حقیقت وظیفه آن‌ها نجات و انتقال مجروحین به لانه است.

شرح کامل این پژوهش  و یافته‌های به‌دست‌آمده از آن در آخرین شماره مجله تخصصی Newser منتشرشده و در اختیار پژوهشگران قرار دارد