گاز مرکاپتان چیست؟

برای اینکه بگوییم مرکاپتان چیست اینگونه عنوان می کنیم که در شیمی آلی تیول، به ترکیبی گفته می‌شود که دارای یک گروه عاملی به شکل (-SH) باشد. به تیول‌ها مرکاپتان نیز گفته می شود.
در واقع مرکاپتان به صورت SH-R معلوم می‌شوند، معمولاً به صورت مخلوط هایی بـه نسـبت معـین و یـا نسـبتاً خالص از ترکیبات پروپیل، ایزوپروپیل، بوتیل و یا امیل مرکاپتان می باشند.

مرکاپتان

مرکاپتان (مرکاپتان متان تیول) یک ترکیب شیمیایی با بوی ناهنجار می باشد. رایج‌ترین انواع مرکاپتان، تریشیو بوتیل مرکاپتان و ایزوپروپیل مرکاپتان است که از خاصیت بودار کنندگی زیادی برخوردارند.
دلیل استفاده آن بیشتر به این دلیل است که گاز طبیعی بی بو می باشد و در صورت نشتی گاز متوجه نمی شویم که این می تواند خطرناک باشد، زیرا گاز طبیعی قابلیت اشتعال دارد. به همین دلیل آنرا با مرکاپتان مخلوط می کنند تا با ترکیب مرکاپتان به گاز طبیعی در صورتی نشتی آن متوجه می شویم.
معمولاً برای به دست آوردن خواص مطلوب‌تر از مخلوط دو یا چند نوع مرکاپتان و سایر مواد بودار کننده با نسبت های معین استفاده می گردد.
تیول‌ها در بسیاری از مواد طبیعی یافت می‌شوند. رایحه پنیر، شیر، قهوه، کلم و نان با ترکیبات تیولی در ارتباط هستند. تجزیه آنزیمی دی سولفیدها، سولفیدها و مواد حاوی گوگرد می‌تواند منجر به تشکیل این دسته از مواد شود. تیول‌های (مرکاپتان) سبک در غلظت‌های کم خود رایحه‌ای تازه و میوه‌ای ایجاد می‌کنند.
تیول‌ها ترکیباتی شبیه الکل‌ها هستند، که در آنها به جای اکسیژن، گوگرد با هیدروکربن وارد واکنش شده است.
از دیدگاه انحلال پذیری نیز برخلاف الکل‌ها، تیول‌ها به مقدار ناچیزی در آب انحلال پذیرند. در مقابل به خوبی در هیدروکربن‌ها، اترها و الکل‌ها انحلال پذیرند.
گفتنی است الکیل سولفیدها خاصیت بودارکنندگی بالایی ندارد و به همین دلیل آن را با مرکاپتان‌ها مخلوط می کنند تا از سایر خواص مطلوب آن مانند مقاومت در مقابل یخ زدگی و کنترل فشار بخار استفاده شود به طور کلی مواد بودار کننده ذکر شده مشهورترین ادورانت‌ها هستند و ادورانت‌های تجارتی اغلب شامل ترکیبی (مخلوطی) ازاین ادورانت ها است.
نکته جالب در کشورمان این بوده است که بوی مرکاپتان در سال 1393 در مشهد باعث وحشت مردم شد. درحالیکه که گازی نشت نکرده بود و فقط بوی بداین ماده بود.

مضرات مرکاپتان چیست ؟

مرکاپتان بی رنگ است و در غلظت بالا سمی می باشد. باید گفت غلظت مرکاپتان در گاز شهری به گونه ای می باشد که هیچ اثر سویی برای افراد نداشته باشد. ولی افرادی هستند که بر اساس اقتضای شغلی خود با غلظت های بالای این ماده ممکن است در ارتباط باشند.
بنابراین برخی از مضرات مرکاپتان در غلظت بالا را عنوان می کنیم تا هنگام کار با این ماده نکات ایمنی رعایت شود:

-تماس با مرکاپتان در غلظت بالا سبب تحریک بینی، از دسـت دادن حـس بویـایی، تهـوع، اسـتفراغ، اسـهال، مشـکلات تنفسی، سردرد، تلوتلو خوردن و سرگیجه، ایجاد لکه های آبی رنگ روی پوست، آسیب شدید بـر ریـه و کلیـه، از دست دادن هوشیاری، و در حتی شرایط بحرانی باعث کما می گردد. بنابراین استفاده از ماسک فیلتر دارد فراموش نشود که بسیار مهم می باشد.

مضرات مرکاپتان چیست

-آتش سوزی و انفجار، این ماده به شدت قابل اشتعال است. زمانی که بخارهای آن با هوا مخلوط می گردد، این ماده بـه سـرعت بـه حد قابل انفجار می رسد. برای اطفاء حریق آن از کف، پودر شیمیایی، یا آب به شکل اسپری بایـد اسـتفاده نمـود. کشیدن سیگار در کنار این ماده اکیداً ممنوع می باشد.

-شرایط جابجایی و انبار قبل از جابجایی این ماده مهم می باشد، افراد برای جابجایی بشکه های مرکاپتان بایـد بـه لـوازم حفـاظتی مجهـز شـوند و از غلتانـدن بشـکه هـا روی زمـین خودداری نمایند. ضمن بستن کامل درب بشکه‌ها، این مواد در جای خنک با تهویۀ محیطـی مناسـب، بـه دور از اشعۀ مستقیم آفتاب، حرارت و سایر منابع اشتعال باید نگهداری شوند.

-وجود مرکاپتان در فرآورده‌های نفتی کیفیت محصولات نهایی پایین می آورد. لذا حذف آن از فرآورده های نفتی عملیات اجتناب ناپذیر می باشد.

کمک‌های اولیه برای افرادی که با مرکاپتان در غلظت بالا مسموم شده اند:

– اگر فردی در تماس با این مواد دچار مشکل تنفسی گردید او را باید به هـوای آزاد و دور از محـیط آلـوده منتقـل نمود. اگر فرد به سختی تنفس کند، ضمن دادن تنفس مصنوعی، وی باید بلافاصله به پزشک معالج انتقال داده شود. اگـر مـاده با پوست تماس پیدا کرده باشد لباس ها و کفش آلوده را از بدن فرد خارج نمایید.
موضع آلوده را با آب و صـابون به مدت حداقل 15 دقیقه شستشو دهید. البسه و کفش آلوده را قبـل از اسـتفاده مجـدد تمیـز شسـته و خشـک نمایید. اگر مسمومیت از طریق گوارشی رخ داده است و فرد بیهوش می باشد هرگز به او مایعات نخورانید و شخص بیهوش را مجبور به استفراغ نکنید.
اگر فرد استفراغ می کند سر او را به سمت پایین و جلـو بـدن قـرار دهیـد تـا مایعات به داخل ریه برنگردد. اگر فرد مصدوم بیهوش می باشد سر را به یکی از طرفین بـدن بچرخانیـد. بـه فـرد مصدوم محلول بی کربنات سدیم بدهید و فرد را به پزشک ارجاع دهید.

وسایل ایمنی جهت کار با مرکاپتان

-وسایل حفاظت فردی این وسایل عبارتند از عینک ایمنی مخصوص مواد شیمیایی، دستکشهای حفاظتی مقـاوم در مقابـل مـواد شیمیایی، لباسهای سراسری، چکمه و سایر البسه مقاوم در مقابل مواد شیمیایی و ماسک تنفسی فیلتردار که جز مهمترین بخش آن است.