در اين مقاله به ويـژگی‌هـای کلّی يک مقاله علمی – پژوهشی برای انتشــار در نشرياتـی که مقـالات آنها مـورد داوری قرار می‌گيرند (Refereed Journals) می پردازیم.

اين نشريات يا مجلّه‌ها پس از دريافت مقاله آن را برای داوری نزد سه يا چند نفر از داوران که به موضوع مورد بحث مقاله آشنايی دارند ارسال می‌دارند. پس از دريافت نظرات و پيشنهادات داوران، در صورتی که مقاله قابلّيت انتشار داشته باشد، نشريه مقاله مورد بحث را منتشر می‌نمايد. چارچوب‌های آورده شده در اين نوشته نيز می‌تواند برای مقاله‌های ارسالی برای همايش‌های علمی که مقالات آنها داوری می‌شوند مورد توجّه قرارگيرد.

2- معيارهای يک مقاله علمی – پژوهشی

توصيه جدّی می‌شود که معيارهای زير در هر مقاله علمی – پژوهشی مورد رعايت قرارگيرند. رعايت اين معيارها باعث انسجام و استحکام مقاله شده و امکان پذيرش آن را در يک مجله علمی – پژوهشی افزايش می‌دهد.

الف- مرتبط بودن مطالب و کامل بودن

• تمام موضوعات مطرح شده‌اند.

• استدلال‌ها و بحث‌ها در کليت متن مرتبط هستند.

• منابع و مراجع ادبيات تحقيق آورده شده‌اند.

• منطق و پيوستگی بين استدلال‌ها رعايت شده است.

ب- برخورداری از يک سازمان منسجم:

• مقاله از يک ساختار شفاف مفهومي برخوردار است.

• عنوان‌ها و زير‌عنوان‌های مناسب، صحيح و مرتبطی به کار برده شده‌اند.

• نظام ارجاع دهي با ثبات و مناسب است.

پ- برخورداری از يک محوريّت تحقيقی در کلّيت و ترکيب مقاله:

• تفکر خلاق، ترکيب و استدلال ظهور و بروز دارد.

• دقت فکري در باره عنوان اصلي ديده مي‌شود.

• مفاهيم مرتبط به نحو مناسبي تحقيق شده‌اند.

• استدلال‌ها و اثبات‌ها به وسيله مدارک و مستندات يا ارجاعات پشتيباني شده‌اند.

• شواهد کافی براي فهم موضوع وجود دارد.

• ادبيات تحقيق مورد نقد و تحليل قرار گرفته‌اند.

• ارتباط لازم بين ادبيات تحقيق و موضوع مورد تحقيق مقاله ارائه شده است.
يک مقاله تحقيقی به طور کلی می‌تواند در برگيرنده ساختاری مشابه ساختار زير باشد.
• پرهيز از عنوان‌های کلی و روزنامه‌ای؛

• استفاده از صفت و موصوف‌های لازم برای گوياتر نمودن عنوان؛

• دارا بودن جذّابيت برای جذب مخاطب؛

• فشرده و مختصر و يادآوردنی؛

• پرهيز از اصطلاحات نامأنوس و اختصار

• توجه به اين نکته که عنوان يک برچسب است نه جمله.

• مشخص کردن نام و رابطه عضويتی نويسنده يا نويسندگان.

• دربرگيرنده (معرفی کلی و گويای تحقيق / بيان هدف و قلمرو تحقيق، اهميت کلّی تحقيق ، مروری فشرده بر ساختار مقاله، اشاره کلّی به نوآوری‌ها و دستاوردهای مقاله)؛

• پرهيز جدی از آوردن مراجع، فرمول و علامت‌های ويژه؛

• رعايت کوتاهی و فشرده بودن ( در حد يک بند و سقف 200 تا 250 کلمه)؛

• توجه به اين نکته که تعداد افرادی که چکيده را می‌خوانند بسيار بيشتر از کسانی است که مقاله را می‌خوانند.

• تا سقف پنج کلمه و يا اصطلاح

• تعريف مسئله و قلمرو تحقيق؛

• طرح اهميت تحقيق؛

• طرح سوابق تاريخی موضوع؛

• طرح طبقه‌بندی‌ها و شاخه‌های مرتبط با موضوع؛

• ارائه تعاريف اصطلاخات اصلی و علائم و اختصارات؛

• مروری کلی بر بقيه مقاله.

• اين بخش می‌تواند با بخش بعدی ترکيب شود.

• طرح سابقه بر اساس يک نظم زمانی/ ديدگاهی/مکتب فکری يا هر طبقه‌بندی ديگر؛

• طرح ارتباط ادبيات مورد بررسی با موضوع تحقيق؛

• بيان نقاط قوّت، ضعف و محدوديت‌های ادبيات موضوع؛

• صرف نظر از طرح مطالب شخصی و تعصب آميز؛

• طرح يافته‌های موافق و مخالف در ادبيات؛

• ارائه روند و سير تحقيق و طرح جهت‌گيری آن؛

• نقد و بررسی تئوری‌های طرح شده؛

• مشخص کردن محدوده زمانی مورد بررسی؛

• برقراری ارتباط بين ادبيات موضوع با موضوع مورد تحقيق.

• متشکل از يک تا چند بخش و در برگيرنده اصل تحقيق و مطالعه نظير روش و متدولوژی، فرضيات، مدل رياضی.
• استخراج اصول،روابط و ارائه تعميم‌های ممکن؛

• ارائه تحليل مدل يا تئوری؛

• ارائه ارتباط بين نتايج و تحليل‌ها.

• جمع بندی و نتيجه‌گيری طرح نتايج مهم و پيامدهای آنها؛

• بيان استثناء ها و محدوديت‌ها؛

• طرح افق‌های تحقيقاتی برای ادامه و توسعه تحقيق.

• قدردانی از مؤسسات و يا اشخاصی که در به ثمر رسيدن تحقيق و يا بهتر انجام شدن فعاليت‌های مربوط به مقاله تأثيرگذار بوده‌اند.

• ارائه فهرست مرتب شده منابع.

• ارائه مطالب ضروری برای فهم و پشتيبانی از مطالب اصلی مقاله.

• رعايت ملاحظات دستوری در جملات و سعی در نوشتن جملات کوتاه و گويا؛

• شماره گذاری عنوان بخش‌ها و زيربخش‌ها؛

• شماره گذاری روابط و فرمول‌ها؛

• ارائه شرح مفيد و گويا در بالای جداول و پائين شکل‌ها؛

• شماره گذاری جداول و شکل‌ها به طور جداگانه؛

• ارجاع دهی به هر جدول و يا هر شکل در متن از طريق شماره مربوطه؛

• رعايت دندانه‌گذاری مناسب به منظور تفکيک بهتر و خواناتر نمودن نوشتار؛

• پرهيز از شکسته‌شدن کلمات در دو خط متوالی (نظير “می” در آخر خط و “شود” در ابتدای خط بعدی)؛

• پرهيز از کپی‌کردن تصاوير ناخوانای مراجع و منابع، سعی در بازطراحی آنها با ذکر دقيق مأخذ در ذيل آنها.
• سعی جدی در ثبات رويه‌های اتخاذ شده در نوشتار مقاله (مانند اندازه حروف، ضخامت خطوط در جداول و شکل‌ها، نوع خطوط لاتين در کلمات لاتين, فاصله شماره‌ها با متن يا روابط)؛

• الگوبرداری از ساختار آخرين مقالات منتشر شده در نشريه يا ژورنال هدف (نشريه‌ای که قصد داريد مقاله خودرا برای انتشار ارسال داريد)؛

• ارائه مقاله کامل شده به اشخاص مطّلع و مرتبط با موضوع مقاله و دريافت نظرات آنان و انجام عمل بالعکس در مورد آنان؛

• واگذاری تهيه مقالات مروری به محققان با تجربه و نويسندگانی که در زمينه مورد بررسی صاحب نظر بوده و لااقل چند مقاله در اين رابطه منتشر نموده‌اند؛

• اطمينان از دسترسی به مقالات مرجع مربوط به موضوع مقاله به ويژه مقالات جديد؛

• رعايت امانت، صداقت و اخلاق از اصول مهم هر فعاليت علمی و تحقيقی است. مراعات نمودن اين اصول از ضرورت بسيار بالائی برخوردار است.
نوشـته حاضر با دريافت نظرات اصلاحی و پيشـنهادی شما به طور قطــع بهتر و کاملتر خواهـد شد. نويسنده در انتــظار دريافت تجارب و ديدگاه‌های نقادانه و عالمانه شما در باره موضوع اين نوشتار است. بديهی است در نسخه‌های بعدی نکات متذکر شده شما با ذکر نامتان لحاظ خواهد شد.
3- ساختار عمومی مقاله
1) عنوان مقاله:
2) نام نويسنده/نويسندگان:
3) چکيده:
4) کليد واژه‌ها:
5) مقدمه:
6) بررسی ادبيات موضوع/ سابقه تحقيق:
7) بدنه اصلی مقاله:
8) نتايج ارائه خروجی‌های آزمايش‌ها، مدل‌ها يا محاسبات.
9) بحث در باره نتايج:
10) سپاسگزاری (در صورت نياز):
11) منابع:
12) پيوست‌ها (در صورت نياز):
4- موارد ويرايشی
5- نکات ويژه
6- کلام پايانی

محمد مهدی سپهری