در رابطه با تجربه ای که به شما احساس خوبی می دهد فکر کنید. این تجربه می تواند تمام کردن یک پروژه ی کاری موفق، خوردن یک شیرینی کاکائویی گرم، یک نوشیدنی خوشمزه و یا مصرف یک سیگار باشد.

این تجربه ها هیچکدام به خودی خود اعتیاد آور نیستند. پس چه چیزی سبب می شود که یک رفتار به عادت و اعتیاد منتهی شود؟ چرا برخی از افراد به برخی تجربه ها معتاد می شوند، در صورتی که می دانند این تجربه ها گاهی می توانند به خانواده، سلامتی و روابط آنها ضربه وارد کنند؟

ماورین بویل، مشاور سلامت عمومی و سرپرست بخش سیاست علم و مواد مخدر در دانشگاه ملی، در این رابطه اظهار داشت: اعتیاد یک اختلال بیوفیزیکی است. این اختلال ترکیبی از ژنتیک و وضعیت نوروبیولوژیکی فرد و چگونگی روابط این دو با فاکتورهای روانشناسی و اجتماعی است.

این بدین معناست که اعتیاد شبیه به بیماری های مزمنی مثل دیابت نوع دو، سرطان و بیماری های قلبی است.

بویل در ادامه بیان داشت: اعتیاد مانند هر بیماری مزمن دیگری قابل درمان و پیشگیری است. اما اگر درمان نشود، می تواند یک عمر به طول بینجامد.

مکانیزم دو جانبه

بنابر گفته ی بویل، اگرچه اعتیاد هر فرد با فرد دیگر متفاوت است – خواه اعتیاد به مواد مخدر و یا هرچیز دیگری بنا بر تقلید از والدین و یا از سر کنجکاوی باشد- چیزی که در تمام انواع اعتیاد یکسان است، افزایش ماده ای شیمیایی در مغز به نام دوپامین است.

دوپامین مولکولی است که پیام ها را در مرکز پاداش مغز انتقال می دهد. همین موضوع سبب می شود که افراد احساس لذت داشته باشند و برای بقا تلاش هایی همچون خوردن غذا و یا ایجاد رابطه جنسی داشته باشند.

هنگامی که فردی مواد مخدر مصرف می کند و یا یک چیز لذت بخش را تجربه می کند، جریان در مرکز پاداش مغز فعال می شود.

دکتر هیتوشی موریکاوا، دستیار پروفسور علوم اعصاب دانشگاه تگزاس در آستین در این رابطه اظهار داشت: چیزی که باعث ایجاد مشکل به هنگام مصرف مواد مخدر می شود این است که مواد مخدر پاسخی قوی تر از پاداش های طبیعی ایجاد می کنند.

مواد مخدر گوناگون پاسخ های متفاوتی را در سیستم پاداش دوپامین ایجاد می کنند. ماری جوانا و هروئین در ایجاد دوپامین به یک شکل عمل می کنند. در مقابل کوکائین و آمفتامین به گونه ای دیگر عمل می کنند و باعث از بین رفتن روابط مغزی طبیعی می شوند.

اینکه هر نوع مواد مخدر با چه سرعتی می تواند وارد مغز شود و با چه سرعتی می تواند جریان نورون ها را فعال کند؛ قدرت اعتیاد آور ماده را تعیین می کند. برخی از راه های مصرف مواد مخدر همچون تزریق آن و یا بالا کشیدن آن از راه بینی باعث تاثیر بلافاصله آن می شود.

موریکاوا در این مورد اظهار داشت: برای همین است که هروئین آخرین ماده ی مخدری است که مردم به آن روی می آورند، چون خیلی اعتیاد آور است.

هنگامی که افراد به مصرف مواد مخدر ادامه می دهند، مغز به این حالت عادت می کند و خود با را آن وفق می دهد. مغز در این شرایط سعی می کند تا میزان ترشح دوپامین را به حالت نرمال برگرداند. در نتیجه نورون ها دوپامین کمتری ترشح می کنند و یا تعداد گیرنده های آن را کاهش می دهند. در این حالت نتیجه آن می شود که فرد مجبور می شود به مصرف ماده ی مخدر و انجام یک رفتار اعتیاد آور ادامه دهد تا حد دوپامین را به حالت نرمال برگرداند. همچنین گاهی برخی افراد مجبور می شوند بیش از حد از ماده ی مخدر استفاده کنند تا دوپامین بیشتری ترشح شود که این حالت را قدرت تحل می نامند.

علاوه بر اینکه دوپامین در این افراد باعث ایجاد لذت و شادی می شود، افراد در این حالت نسبت به احساسات منفی همچون استرس، افسردگی و خشم حساس می شوند. به همین جهت حتی گاهی افراد معتاد از لحاظ فیزیکی احساس بیماری می کنند و برای بهبود این حالت به مصرف بیشتر ماده ی مخدر روی می آورند.

رفته رفته عطش برای مصرف مواد از لذتی که بعد از مصرف آن بوجود می آید، پیشی می گیرد. از آنجایی که دوپامین عنصر اصلی در امور یادگیری و حافظه است، فرد برای افزایش آن از ماده ی مخدر، رفتاری که به آن معتاد است و یا تجربه ای که به آن معتاد شده است بیشتر استفاده می کند.

طبق مطالعه ای که در سال 2011 در مجله Nature Reviews Neuroscience منتشر شد، بررسی مغز افراد معتاد تغییرات دیگری را نیز در بدن آن ها نشان می دهد. برای مثال افراد ی که به الکل، کوکائین یا اپیوئیدها معتاد هستند نورون های خود را از دست می دهند یا با اختلالاتی در لوب پیشانی مغز مواجه می شوند.

خطرات اعتیاد

برخی از افراد نسبت به این تغییرات نوروبیولوژیک حساس تر از دیگر افراد هستند و در نتیجه به اعتیاد نیز حساسیت بیشتری نشان می دهند. برای مثال هر فردی که سیگار را امتحان می کند یا بعد از عمل جراحی از مورفین استفاده می کند به این مواد معتاد نمی شود. یا اینکه هر فردی که قمار می کند به قماربازی اعتیاد پیدا نمی کند. بنابر گفته ی بویل، عوامل زیادی در ایجاد اعتیاد از جمله ژنتیک، روابط اجتماعی نامناسب، بیماری های روحی  و تجربه های ناگوار در زندگی دخیل هستند.

طبق گفته ی بویل، یکی از بزرگترین خطرات اعتیاد مربوط به سن ست. به این صورت که هرچه سن فرد کمتر باشد احتمال ایجاد اعتیاد در او و آسیب پذیری وی در مواجهه با اعتیاد نیز بیشتر است. برای مثال در مطالعه ای که در سال 2014 بر روی افراد معتاد 18 تا 30 ساله انجام شد، مشخص شد بخش اعظمی از این افراد (74 درصد) در سنین پایین یعنی 17 سالگی یا کمتر برای اولین بار به اعتیاد روی آورده بودند.

علاوه بر این، مانند بسیاری از بیماری های رفتاری و روانی در اعتیاد نیز ژن های گوناگونی دخیل هستند که میزان استعداد فرد برای روی آوردن به اعتیاد را نشان می دهند. اما بر خلاف بیماری همچون سرطان سینه که می توان با مطالعه ی جهش های ژنی دریافت که فرد مستعد آن است یا خیر، نمی توان ژن ها را در رابطه با اعتیاد به گونه ای مطالعه کر که بتوان حدس زد فرد تا چه میزان برای روی آوردن به اعتیاد مستعد است و چه عواملی باعث افزایش این خطر در او می شود.