موضوع و شعار بهداشتی سال 2012، سالمندی و سلامت (Aging & Health) و با محوریت زندگی سالم، طول عمر بیشتر، انتخاب گردیده و بر گسترش مشارکت فعال زنان و مردان سالخورده در تمامی سطوح جامعه و نه فقط طول عمر بیشتر تاکید دارد.

به بهانه هفته سلامت، تیم پزشکی سایت دانشجو مقاله ای در زمینه سالمندان گردآوری نموده است که در ادامه تقدیم میگردد.

سالمند کیست؟
سالمندی یعنی عبور از مرز ۶۰ سالگی. سازمان بهداشت جهانی سالمندی را به سه دسته تقسیم میکند.
سالمند جوان که از 60 تا 74 سال سن دارند. سالمند که شامل افراد 74 تا 90 سال میشود و سالمند پیر که افراد بالای ۹۰ سال هستند.

سالخوردگی تغییرات بیولوژیکی است که در طول زمان ظاهر می شود و این به معنای کاهش قابلیت انطباق فرد با محیط و ناتوانی است. البته این فرایند طبیعی است و برای هر فردی به وجود می آید. در حال حاضر نزدیک به 9 درصد جامعه کشور سالمند هستند و بالای 65 سال سن دارند.
باید توجه داشت که تعداد افراد دارای 80 سال سن از هم اکنون تا سال 2050 تقریبا چهار برابر شده و به 395 میلیون نفر می رسد و همچنین تا 5 سال آینده تعداد افراد بالای 65 سال از تعداد کودکان زیر 5 سال بیشتر شده و تا سال 2050 تعداد این سالمندان از تعداد کودکان کمتر از 14 سال نیز فراتر می رود.
توجه به این مسائل می طلبد که ارگان های مربوطه توجه ویژه ای و برنامه ریزی خوبی در مورد اهمیت به سالمندان داشته باشند.
بر اساس پژوهش های انجام شده، سالمندی بر هر چهار جزء بدن انسان یعنی استخوان‌ها، توده های سلولی، ‌بافت های چربی و آب بدن تاثیر می‌گذارد، به طوری که استخوان‌ها، به خصوص در زنان، پوک و شکننده می‌شوند، عضلات آرام‌آرام تحلیل می‌روند، آب بدن کم می‌شود و توزیع چربی در بدن تغییر می‌کند و کم می‌شود.
گام نخست در مراقبت از سالمندان پیر آموزش نحوه نگهداری از خودشان است. برای مثال باید به آنها یاد بدهید که بیشتر از افراد عادی در معرض حوادث هستند و در برابر آنها آسیب‌پذیرترند. این حوادث ساده‌اند اما برای سالمندان ممکن است موجب مرگ شوند.

از جمله مشکلات سالمندان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- مشکلات روحی به ویژه دیداری و شنیداری.
۲- مشکلات حرکتی؛ معمولا درد مفاصل، موجب عدم تحرک و خانه نشینی سالخوردگان می شود.
۳- کاهش نیرو به علت تغییرات فیزیولوژیکی بدن.
۴- بی خوابی.
۵- فراموشی به علت تغییرات فیزیولوژیکی مغز به خصوص در حافظه کوتاه مدت.
۶- کمبود درآمد به علت از کار افتادگی و نداشتن شغل تمام وقت.
۷- بازنشستگی؛ اوقات خالی و بدون برنامه در دوران بازنشستگی است از عزت نفس و ارزش که فرد برای خود قایل است می کاهد.
۸- تنهایی؛ سالخوردگان معمولا احساس تنهایی می کنند چون فرزندانشان معمولا ازدواج کرده و آنان را ترک کرده اند همچنین مرگ همسر نیز به شدت می تواند بر احساس تنهایی آنها بیفزاید به علاوه به علت ناتوانی حرکتی نمی توانند از خانه خارج شوند و با دیگران در ارتباط باشند.
۹- عدم توانایی تولید مثل به ویژه در زنان به علت یائسگی.
۱۰- استقلال فرزندان؛ در این دوران، جدا شدن فرزندان از پدران و مادران سالخورده این احساس را در آنان به وجود می آورد که دیگر مسئولیتی ندارند و مثمر ثمر نیستند.
۱۱- کاهش سطح انگیزش؛ برخی از افراد مسن تصور می کند که چون به تدریج به مرگ نزدیک می شوند دیگر علتی برای کار و فعالیت و لذت بردن از زندگی وجود ندارد.
۱۲- تغییر محل سکونت به طور اجباری پس از فوت همسر؛ گاهی فرزندان به خاطر نزدیکی پدر یا مادر به خود و آرامش اون در یک مکان کوچکتر او را مجبور به ترک خانه ای را که یک عمر در آن زیسته اند و برایش خاطره انگیز است می کنند.
۱۳- از دست دادن عزیزان مثل بستگان نزدیک به ویژه همسر، فرزند، دوستان.
۱۴- افزایش وابستگی به دیگران؛ معمولا زمانی فرا می رسد که پدر و مادر به فرزندان خود وابستگی شدید پیدا می کنند. اولا ممکن است بر اثر بیکاری و فقدان درآمد هزینه های دارویی پیش بینی نشده و … فرد به کسانی وابستگی پیدا کند که قبلا به او وابسته بوده اند، ثانیا شخص سالخورده به دلیل مشکلات جسمانی، روانی و بیماری امکان دارد نتواند بسیاری از کارهای خود را انجام دهد. از این رو به دیگران نیاز دارد تا از لحاظ تغذیه، نظافت و مراقبت های پزشکی او را یاری دهند.
۱۵- نگرش منفی نسبت به سالخوردگان؛ عده ای از سالخوردگان پیری را زمان فراغت و انجام کارهای ناتمام می دانند، ولی برخی از آنان که به حیات نگرش منفی دارند به این دوره به عنوان پایان راه می نگرند به خصوص اگر شاهد مرگ دوستان همسن و سال، همسایگان و همسر باشند مرگ را به خود نزدیک احساس می کنند.

ورزش و سالمندی
سالمندی دورانی است که فعالیت های جسمانی و روانی فرد کاهش پیدا می کند و ابتلا به بیماری های جسمی و ذهنی ممکن است منجر به احساس افسردگی در فرد شود. عوامل آسیب پذیری مثل ابتلا به بیماری های جسمی و مزمن، کاهش قدرت و توانایی بدن، بازنشستگی، دوری از فامیل و دوستان، مرگ اطرافیان، بیماری و مرگ دوستان موجب می گردد فرد بیش از پیش احساس نا امیدی، افسردگی و بیهودگی کند.
در این مورد نگرش افراد جامعه، اطرافیان و فرزندان سالمند بسیار مهم است. توجه افراد جامعه به سالمندان می تواند تاثیر مثبتی در پیشگیری از عوامل آسیب پذیر داشته باشد. عوامل جسمانی متعددی که منجر به پیر شدن میگردند شامل تغذیه نادرست، بهداشت پایین، کمبود ویتامین ها، کم آبی بدن، کم کاری غدد تیروئید، بیماری های حاد مغزی، تصلب شرایین، آرتروز سرطان و … می باشند. یکی از مهم ترین و ساده ترین روشهای جلوگیری از پیر شدن، توجه به جسم است.
عدم توجه و رسیدگی به جسم منجر به پیری زودرس می شود. افرادی که تحرک کمتری دارند در معرض خطر ابتلا به بیماری هایی مانند: افسردگی، بیماری و مرگ زودرس قرار می گیرند.
یکی از روش های ساده از پیری جلوگیری می کند ورزش است. بدون فعالیت و کار، انرژی خیلی زود تحلیل می رود.
افرادی که تحرک کمتری نسبت به افراد پر تحرک دارند در خطر ابتلا به بیماری های گوناگون قرار می گیرند ورزش کردن برای تمام افراد و هر گروه سنی مفید است.
در گذشته فیزیولوژیست ها معتقد بودند که فقط تمرینات ورزشی در زمان جوانی به استقامت دوران پیری کمک می کند در حالی که تحقیقات اخیر نشان می دهد که ورزش برای هر فردی در هر سنی مفید است و یکی از خواص ورزش و فعال بودن جلوگیری از پیری است.

از فواید مهم ورزش، رابطه آن با سالم نگه داشتن عضلات است. ورزش و تمرینات جسمانی موجب افزایش حجم عضلات شده و این امر به نوبه خود باعث می شود فیزیولوژی بدن قوی تر عمل کند. با توجه به وزن، سن و سلامتی جسمانی سه هفته پیاده روی موجب کاهش کلسترول خون می شود. تمرینات ورزشی که در دوران جوانی شروع می شود مانع از پوکی استخوان در سنین بعدی می گردد و استخوان ها تحمل بیشتری برای وزن بدن پیدا می کنند، در نهایت ورزش موجب افزایش حجم عضلات و توان و قدرت فرد، افزایش در میزان متابولیسم، تحمل قند خون، کاهش کلسترول، تنظیم حرارت بدن و تراکم استخوان می گردد.

به مغزتان هم ورزش دهید
زمانی که فکر می‌کنید عقل و خرد کافی در خود اندوخته‌اید، ذهن شما بنای ناسازگاری می‌گذارد و به تعبیری شما را به بازی می‌گیرد. مثلا یادتان نمی‌آید عینکتان را کجا گذاشته‌اید یا ماشین‌تان را کجا پارک کردید. شما که قبلا عادت داشتید سه تا کار را به طور هم‌زمان انجام دهید، حالا توانایی تمرکز روی یکی را هم به راحتی ندارید. البته خیالتان راحت باشد مقداری از حواس‌پرتی‌ها در سنین پیری طبیعی قلمداد می‌شود. فشار عصبی و اضطراب هم می‌توانند در حافظه و تمرکز حواس شما اختلال ایجاد کنند. پیری عموما تاثیری بر حافظه فوری یا درازمدت ندارد اما حافظه کوتاه‌مدت اغلب دچار نقصان می‌شود. مغز شما برای ذخیره و بازیابی اطلاعات دست به عملیات شیمیایی و الکتریکی پیچیده‌ای در سلول‌های تخریب شده می‌زند و عملکردشان با نقصان روبه‌رو می‌شود.
مغز شما این نقیصه را به طریق جالب توجهی جبران می‌کند. اگر چه ممکن است شما و سلول‌های مغزی شما به اندازه هنگامی که ۱۹ ساله بودید نباشد اما در نظر داشته باشید که عقل و خرد و قدرت قضاوت شما نسبت به آن دوران بسیار بیشتر شده است. چنین خصیصه‌هایی به راحتی قابل اندازه‌گیری نیستند اما منعکس‌کننده توانایی شما در تصمیم‌گیری‌های صحیح بر اساس یک عمر تجربه اندوزی هستند. به خاطر داشته باشید که مغز شما مانند یک عضله است. برای اینکه آن را قوی نگه دارید، باید از آن استفاده کنید. به یاد بیاورید زمانی را که در دبستان مجبور به از بر کردن مطالب قلمبه و سلمبه‌ای مثل نام پایتخت کشورها یا یک شعر بلند و طولانی بودید.
اگر فکر می‌کنید آن روزها به دلیل سن و سال کمتر قادر به چنین کاری بودید، اشتباه می‌کنید در آن موقع قادر به چنین کاری بودید زیرا همه تلاش خود را می‌کردید تا این اطلاعات را در مغز خود فرو کنید. آخرین باری که چنین کاری را انجام دادید، کی بود؟ به احتمال قوی اگر الان هم امتحان کنید، باز مثل گذشته موفق خواهید شد.
تنها به این خاطر که پیر شده‌اید نمی‌شود گفت دیگر قادر به دانشگاه رفتن، یاد گرفتن کارهای جدید، سرگرمی‌های نو و یا کسب اطلاعات جدید از طریق مطالعه نیستید. راه‌حل سالم نگه داشتن ذهن، مطالعه دائمی است.

▪ در کلاس‌های مختلف ثبت‌نام کنید. شما می‌توانید در هر کلاسی که مایل هستید از فرهنگ‌سراها گرفته تا کلاس‌های زبان نام‌نویسی کنید.
▪ با یک مجله قرارداد اشتراک ببندید.
▪ اطلاعات خود را در زمینه پیشرفت‌های فناوری به روز نگه دارید. کار با رایانه را یاد بگیرید و به اینترنت وصل شوید. برای تماس گرفتن با دوستان و آشنایان از پست الکترونیکی استفاده کنید.
▪ راجع به فرهنگ و سنن جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنید، به تحقیق و مطالعه بپردازید.
▪ در کنسرت‌ها، سخنرانی‌ها و نمایش‌های تئاتر و سینما شرکت کنید.
▪ به رفت و آمدها ادامه دهید.
داشتن روابط محکم با خانواده و دوستان همیشه حائز اهمیت است. با افزایش سن، این روابط اهمیت دو چندانی پیدا می‌کنند. مطالعات نشان می‌دهد که اگر روابط بین فردی و اجتماعی شما ضعیف باشد، خطر مرگ در شما دو تا چهار برابر فردی خواهد بود که اطرافش پر از افرادی است که به او مهر می‌ورزند و او هم به آنها مهر می‌ورزد. در واقع، داشتن دوستان و خانواده قابل اتکا یکی از مطمئن‌ترین شاخص‌های طول عمر است.

بسیاری از افراد با انجام کارهای خیرخواهانه روابط اجتماعی خود را حفظ می‌کنند. شما هم می‌توانید به فعالیت داوطلبانه در یک مدرسه، کتابخانه یا موسسات خیریه (مثلا بردن غذا با خودرو به در منازل افراد بیمار یا پیر و فرتوت) بپردازید. بر اساس مطالعات جدید روی پیری، حمایت اجتماعی محکم به طرق زیر باعث افزایش طول عمر می‌شود.
▪ با توانا ساختن شما در برخورداری بهتر و سریع‌تر از مراقبت‌های پزشکی.
▪ با تشویق و ترغیب شما به رفتارهای سالم مثل پیاده‌روی منظم.
▪ با فراهم ساختن امکان برخورداری از مهر و محبت پاک و بی‌آلایش که به نوبه خود می‌تواند باعث تقویت سیستم ایمنی شما شود.
▪ با در اختیار قرار دادن کمک‌های عملی در صورت نیاز، مثلا کمک در امور منزل.

منابع:
– مجموعه مقالات سالمندی ناشر گروه بانوان نیکوکار
– مشکلات دوران پیری تالیف دکتر مجتبی عشقپور
– وبلاگ industrial-safety.persianblog.ir
فخری ‌السادات خلیفه سلطانی (روان‌شناس)
– روزنامه سلامت