مطلب زیر که اطلاعات کلی درباره قانون کپی رایت (حق تکثیر) به شما میدهد، برگرفته از پیمان برن (Berne Convention) برای حمایت از دارایی ادبی و هنری است و در آن به قانون خاص هیچ کشوری اشاره نشده است. پیمان برن که در سال 1886 در شهر برن، بین کشورهای پادشاهی، منعقد شد قبل از آن حقوق قانونی یک اثر متعلق به نویسنده آن بود اما نویسنده در خارج از مملکت مورد نظر، فاقد حقوق قانونی بود و مثلا در فرانسه، کتاب یک نویسنده انگلیسی بدون اجازه او چاپ میشد و نویسنده حق اعتراض نداشت. پیمان برن داشتن حق قانونی بر مالکیت یک اثر را در تمام کشورها قابل اجرا دانست.
پیمان برن تاکنون بارها مورد تجدید نظر قرار گرفته و از سال 1967 مدیریت آن بر عهده سازمان جهانی حمایت از حقوق مایملک معنوی Word Intellectual Property Organization یا WIPO قرار گرفته است.

کپی رایت چیست؟
کپی رایت نوعی حفاظت قانونی از آثار چاپ شده و چاپ نشده ادبی، علمی و هنری است. این آثار به هر صورت که عرضه شده باشند، در حالی که دارای ماهیتی قابل درک باشند – یعنی دیده، شنیده یا لمس شوند – شامل این حمایت خواهند بود. اگر این اثر یک مقاله، نمایشنامه، ترانه، یک حرکت جدید در رقص، کد HTML یا گرافیک کامپیوتری باشد که قابل ثبت بر کاغذ، نوار کاست، CD یا‌ هارد درایو کامپیوتر باشد هم، شامل قانون کپی رایت میشود. قانون کپی رایت به خالق اثر اجازه میدهد تا از حقوق انحصاری تکثیر، اقتباس در شیوه بیان نو (مانند به فیلم تبدیل کردن یک رمان)، پخش و نمایش عمومی اثر استفاده کند. انحصاری به این معنا است که تنها خالق اثر، نه کسی که به نحوی به اثر دسترسی دارد، میتواند از این حقوق استفاده کند.

قانون کپی رایت از چه زمانی آغاز میشود و چه شرایطی دارد؟
قانون کپی رایت از زمانی که اثری در شکلی ملموس به وجود بیاید، شامل آن اثر میشود. برای مثال، یک ترانه سرای ساکن آمریکا، اشعار خود را نوشته، نام خود را امضا کرده و با گذاشتن نشانه Copyright © در کنار آن تاکید میکند که نویسنده اشعار است. سپس نوشته‌هایش را در پاکتی گذاشته و به آدرس خودش پست میکند و این پاکت را دربسته نگه میدارد. در واقع شاهد او تاریخ مهر پست بر پاکت است. حالا او با در دست داشتن این نامه، اثر خود را در دفتر کپی رایت آمریکا به ثبت میرساند تا از هرگونه سوءاستفاده حمایت شود. حتی اگر شخصی قبل از ثبت رسمی اثر از آن استفاده کند، او با در دست داشتن پاکت میتواند مالکیت خود را به اثبات برساند.
این مثال درباره آثار دیجیتالی هم صدق میکند به این صورت هنگام حفظ یک اثر در کامپیوتر، تاریخ و ساعت آن هم حفظ میشود و شما با در دست داشتن فایل اصلی همواره میتوانید ثابت کنید که زودتر از شخصی که به نحوی (برای مثال از وب سایت) به اثر شما دست یافته، آنرا به وجود آورده بودید. اگر این شیوه از نظر شما کاستی‌هایی دارد میتوانید اثر خود را بر روی دیسکت یا CD کپی کرده و به آدرس خود پست کنید. آنرا در جای مطمئنی نگه دارید و در موقع لزوم در حضور شاهد، آنرا باز کنید.

چه زمانی کپی رایت یک اثر به پایان میرسد؟
گاهی اوقات در یک ثبت کپی رایت به چند تاریخ بر می خوریم برای مثال: “© Copyright 1998, 1999 John Smith.” از آنجایی که یک خالق اثر در طول زمان کار خود را تصحیح، تکمیل یا دوباره نویسی میکند، تمام تاریخهای ثبت شده زمان خلق اثر را در دوره‌های مختلف مشخص میکنند و نشان دهنده زمان پایان گرفتن کپی رایت نیستند.
تاریخ انقضای کپی رایت، بر اساس پیمان برن، حداقل شامل طول حیات خالق آن و 50 سال پس از مرگ او است. این مقدار زمان شامل تمام کشورهای عضو در پیمان برن میشود و هر کشور میتواند زمان بیشتری برای قابل اجرا بودن کپی رایت قائل شود اما این زمان نمیتواند از مقدار تعیین شده در پیمان کمتر باشد. گاهی اوقات در طی یک وصیت رسمی حقوق یک اثر به بازماندگان صاحب آن تعلق میگیرد که البته باید به تایید رسمی رسیده باشد.

قانون کپی رایت چه می‌‌گوید؟
کپی رایت نوعی حفاظت قانونی از آثار به وجود آمده‌است که این آثار می‌توانند علمی و ادبی و هنری باشند. این قانون شامل هر نوع عرضه‌ای از اثر می‌‌باشد و به صاحب اثر اجازه می‌‌دهد که از حقوق انحصاری (به این معنی که فقط شامل صاحب اثر است و نه افرادی که به نحوی به اثر دسترسی دارند) که شامل تکثیر و اقتباس در شیوه بیان نو است استفاده کند.

کپی رایت در اینترنت
بر خلاف یک طرز فکر عمومی که همه می‌‌پندارند اینترنت یک فضای عمومی است پس برداشت مطالب آن آزاد است، آنچه در اینترنت می‌‌بینیم تنها در صورتی قابل کپی کردن می‌‌باشد که یا دولتی بوده مانند سفارت خانه‌ها و دانشگاهها و … یا تاریخ کپی رایت گذشته باشد و یا صاحب وب‌گاه حقوق خود را لغو و یا واگذار کرده باشد.

گرافیک‌ها و تصاویر لینکی رایگان
تصاویر گرافیکی که در سایتها با عنوان Free یا رایگان عرضه می‌شوند، جزو اموال عمومی نیستند، شما می‌توانید از این تصاویر به طور رایگان استفاده نمایید اما صاحب آن به شمار نخواهید آمد. در واقع شما در صورتی می‌توانید از آنها استفاده کنید که با شرایط صاحب آن موافقت کنید. برای مثال اگر صاحب اثر خواسته باشد که ‘در تصویر دخل و تصرف نکنید’ یا ‘فقط در Homepage شخصی خود از آن استفاده کنید’ حتما این کار را انجام دهید. همین مساله در مورد تصاویر لینکی و نشانه‌ها هم صدق می‌‌کند.

مواردی که در قانون کپی رایت آمریکا ذکر گردیده و شامل حق کپی برداری است:
(1) کارهای ادیبانه (ادبیاتی)
(2) کارهای موزیکال (موسیقی)، به همراه لغات ضمیمه.
(3) کارهای نمایشی (نمایشنامه)، به همراه موسیقی متن.
(4) نمایش بدون صدا (پانتومیم) و طرح رقص (نوع رقصیدن)
(5) کارهای مصور، گرافیکی و تندیس.
(6) تصاویر متحرک (انیمیشن) و کارهای سمعی – بصری.
(7) صداهای ضبط شده.
(8) کارهای معماری.

ایران و كپی رایت

قانون وضعیت حفظ حقوق مادی و معنوی پدید‌آورندگان آثار هنری اعم از هنرمندان، مولفان، مصنفان مربوط به سال 1348 است كه بر اساس این قانون اثرهایی كه توسط پدید‌آورندگان تهیه می‌شود و آنچه این پدید‌آورنده از راه دانش‌ و ابتكار پدید می‌آورد از آن اوست.
چند بند از قانون سال 48 درباره اینچنین آثاری است كه توسط پدید آورنده به وجود می‌آید.
شعر، ترانه، تصنیف، سرود، كتاب، نقاشی، پیكره‌ سازی، عكاسی و موارد دیگر كه جنبه فولكور دارد و مربوط به هنرهای سنتی است بر اساس این قانون حفاظتی از صاحبان فكر و اندیشه در سطح جامعه پدید می‌آید، اما از حیث اجرا در ایران به طور جدی و اساسی، مشكلات و تعیین مصادیق آن مختلف است.
کشور ما در سال 1380 شمسی برای ثبت بین المللی علائم به کنوانسیون مادرید ملحق شد اما برای پیوستن به کنوانسیون ”برن” (که از کپی رایت حمایت می کند) هنوز هم تردید دارد و در حال حاضر هم برنامه ای نیز برای پیوستن به این کنوانسیون در نظر گرفته نشده است.
رفتار قانون گذار در کشور ما در خصوص حمایت از کپی رایت همواره با تردید و احتیاط توأم بوده و حتی در پیوستن به ترتیبات بین المللی برای حمایت از مالکیت های معنوی نیز تردید وجود داشته و دارد.
علاوه بر تردیدهایی که در خصوص لزوم حفظ حقوق مؤلف و مصنف وجود دارد، یکی از دغدغه های همیشگی کشورهای جهان سوم این بوده که پیوستن به نظامهای بین المللی حمایت از کپی رایت به واسطه لزوم پرداخت مبالغ کلان بابت دریافت و خرید حق انتشار کتب، نشریات و آثار علمی و نرم افزارها، روند انتقال علم و تکنولوژی به این کشورها را متوقف و یا دست کم کند می سازد. البته ذکر این نکته نیز ضروری به نظر می رسد که در یک جامعه نرم افزاری که قانون حمایت از پدید آورندگان نرم افزار (Copy Right) رعایت نشود نمی توان به اجرای هر مقررات دیگری خوشبین بود.

عقیده های کلی در ایران درباره رعایت و یا عدم رعایت حقوق پدیدآورندگان

این موضوعی است که شاید خیلی از کاربران کامپیوتر در ایران درباره اش صحبت کرده اند. ما معمولا در ایران با چند نوع حرکت فکری در این زمینه مواجه هستیم.
۱- موافق وجود کپی رایت هستند و به آن عمل می کنند.
۲- موافق کپی رایت هستند، اما بنا به دلایلی به آن عمل نمی کنند و البته هر کدام دلایل خودشان را دارند.
۳- اعتقاد دارند کپی رایت فقط برای نرم افزار های داخلی است.
۴- کسانی اصلا نمی دانند کپی رایت چیست و چرا باید رعایت کرد.

گمان میرود موارد ۲ و ۳ بیشتر از بقیه باشند، عموما با این که کپی رایت قانون خوبی است موافق هستند.
اما همه چیز در یک جا قطع می شوند و دیگر جوابی برای گفتن وجود ندارد و آن زمانی است که چرا شما رعایت نمی کنید؟!

شما می توانید سایت های بسیار زیادی را ببینید که در پایین سایت، انواع تهدید ها نسبت به کپی کننده مطالبشون را نوشتند و همشون از لوگو کپی رایت استفاده می کنند.
خیلی ها هم برای اینکه جنبه رسمی تری پیدا کنند، متن کپی رایت را به لاتین می نویسند و به صفحه قانون های اینترنتی لینک می دهند، اما وقتی مطالب وب سایت خودشان را می بینی متوجه می شوی خود آن سایت یکی از بزرگترین کپی کنندگان است.

در بسیاری از فروم ها، در بحث هایی مربوط به قوانین اپن سورس، کد کردن کد های پی اچ پی یا دانلود اسکریپت های فلان سایت، افراد بسیاری هستند که شعارهای جالبی می دهند. احترام به برنامه نویسان، قانون وب فارسی، حمایت از تولید کنندگان نرم افزار و امثال اینها.
اما اگر از همان افراد بپرسیم، آیا شما تا به حال از نرم افزاری کرک نکردید یا موسیقی کپی نکردید و … هیچ جوابی ندارند.

اول باید به این نتیجه رسید که اصولا نقض حقوق پدید آورنده کار درستی است یا نه، و دوم اگر این کار صحیحی نیست، چرا ما آنرا انجام می دهیم؟
* چون همه دارند این کار را می کنند؟
* چون اگر نخواهیم رعایت کنیم از خیلی استفاده هایی که می کردیم، محروم می شویم؟
و … هزاران دلیل دیگر که می توان مطرح کرد.

شاید یکی از بروز به وجود آمدن این همه دلیل یا بهتر بگوییم، توجیهی که برای قانع کردن خودمان داریم یک مساله باشد: ناتوانی از رعایت مساله کپی رایت.

برای مثال:
آیا می توان تمام نرم افزار هایی که با آن کار می کنیم را بخریم؟
حداقل هزینه تهیه نرم افزار های مورد نیاز یک طراح سایت حدود ۶ میلیون تومان است، مثلا برنامه فتوشاپ ۹۹۹ دلار که حدود ۸۰۰ هزار تومان قیمت واقعی آن است.
جالب اینجاست که حتی در مکان های مذهبی و عمومی و دولتی از نسخه کرک شده این نرم افزار استفاده می شود.
برخی اعتقاد دارند که تنها کرک نرم افزار های خارجی مشکلی ندارد، فقط نرم افزار های خارجی مشکل دارد و انگار که ما از آنها دزدی کردیم.
یا برخی اعتقاد دارند، استفاده از اسکریپت سایت های خارجی مشکلی ندارد ولی استفاده از اسکریپت شرکت های ایرانی نامردی بزرگیست!
در این صورت از این به بعد دزدی از کشور های خارج مرز ایران بی مورد و صحیح است؟!
نقض کپی رایت کار نادرستی است، شرع و قانون هم این حرف را تایید میکند.

بهتر است قبل از اینکه بخواهیم سعی کنیم راه حلی برای رعایت مردم و البته خودمان به کپی رایت پیدا کنیم، به این فکر کنیم چرا ما به حقوق دیگر افراد حقیقی و حقوقی کره خاکی احترام نمی گذاریم.
اما واقعا چرا ما کپی رایت را رعایت نمی کنیم؟!

منابع:
regardhost.com
zabet.ir