بیماری ها یکی از دلایل عمده در کاهش محصولات گاوهای شیری و گوشتی ذکر میشوند. آگاهی داشتن از عوارض و علائم بیماری ها به دامدار در اجرای طرح های بهداشتی کمک کرده تا از مشکلات بهداشتی و شیوع بیماری بکاهد.

یک برنامه بهداشتی مفید برای پیشگیری از بیماری ها موثر است و میتوان با روش های مدیریتی زیر آن را اعمال کرد:

1- تغذیه صحیح گله
2- تهویه مناسب
3- بستر خشک و تمیز
4- کنترل ناقلین بیماری مانند حشرات، پرندگان، جوندگان و …
5- قرنطینه حیوانات جانشین شونده در گله به مدت 40 روز
6- جدا کردن حیوانات بیمار از سایر دام ها
7- استفاده از دامپزشک برای تشخیص دقیق و سریع بیماری و درمان آن

علاوه بر نکات ذکر شده کنترل شرایط محیطی و عوامل تنش زا و نیز استفاده از تیپ های ژنتیکی برتر در گله به نحو چشم گیری در کاهش و کنترل بیماری ها نقش دارد، در سطور زیر به برخی از بیماری های شایع در گله های گاو شیری و گوشتی اشاره می گردد.

ورم پستان (Mastitis)
ورم پستان یکی از مشکلات جدی اقتصادی در گله های گاو شیری بوده و همچنین یک بیماری پیچیده و پرهزینه است. کاهش تولید شیر، کاهش کیفیت شیر، هزینۀ کارگر اضافی، افزایش نرخ جایگزینی گاو، هزینۀ دامپزشک و هزینه های درمان همه اهمیت کنترل موثر بیماری را تقویت می کنند.

علائم
1- وجود لخته در شیر
2- تورم پستان
3- کاهش تولید شیر
4- افزایش بار سوماتیک شیر

درمان
استفاده از دارو های ضد التهاب غیر استروئیدی جهت کاهش التهاب ایجاد شده در پستان توصیه می گردد. فلونیکسین داروی انتخابی در این مورد است که باعث وقفه در سنتز آمین های وازواکتیو و سایر واسطه های التهابی می گردد.
توصیه می شود جهت خروج ترشحات ایجاد شده در پستان درگیر از اکسی توسین استفاده گردد. همچنین دوشش متوالی و مستمر جهت خروج ترشحات الزامی است.

لنگش (Founder)
لنگش پس از ورم پستان دومین بیماری پر هزینه در گاوداری ها است که به شدت عملکرد اقتصادی واحد را تحت تٲثیر قرار می دهد. هر مورد لنگش می تواند درصد بالایی از حذفهای اجباری گله را به خود اختصاص دهد. پوشش کف بستر، طراحی بهاربند و مدیریت تغذیه نقش بسزایی در لنگش ایفا می کند.
هزینه های لنگش شامل درمان، کاهش تولید شیر، کاهش عملکرد تولید مثلی و افزایش حذف می باشد.

علائم
1- تغییر شکل سم (ترک خوردگی٬ آبسه و عفونت سم)
2- خونریزی و زخم شدن پاشنه
3- لنگیدن حیوان
4- کاهش فعالیت و تحرک حیوان
5- کاهش علائم فحلی

درمان
1- سم چینی و مراقبت از سم (حداقل سالی دو مرتبه )
2- حوضچه های حمام پا
3- تغذیه کافی و مناسب فیبر
4- استفاده از بافرها

جابجایی شیردان (Displaced Abomasum)
جابجائی شیردان به حالتی اطلاق می گردد که شیردان (معده حقیقی) از وضعیت طبیعی خود به سمت چپ یا راست منحرف گردد. وضعیت طبیعی شیردان نزدیک به کف شکم متمایل به راست است. در این عارضه شیردان از محل طبیعی خود به طرف زیر شکمبه و به سمت چپ دیواره حفره شکمبه حرکت میکند. جابجایی شیردان می تواند در اثر فشار وارده توسط جنین به دستگاه گوارش در طول زایمان اتفاق بیفتد. عوامل مستعد کنده این بیماری شامل تب شیر، سندرم کبد چرب و ورم پستان میباشند.

علائم
1- عدم تغذیه
2- کاهش تولید شیر
3- خمیدگی پشت
4- کاهش میزان مدفوع یا اسهال ملایم در روزهای اول و مدفوع با رنگ تیره و بد بو

درمان
برای درمان این بیماری غلتاندن گاو به پشت در حالت خفیف و جراحی در موارد حاد صورت می گیرد.

اسیدوز (Acidosis)
اسیدوز در اثر مصرف زیاد کربوهیدراتهای سهل التخمیر یا مصرف کم فیبر کم و یا هر دوی این موارد ایجاد میشود
محیط شکمبه معلولی از میزان بافر (غذا و بزاق)، میزان اسید تولید شده در شکمبه و میزان جذب و عبور اسید است. در شرایطی که بخش زیادی از جیره را کربوهیدراتهای سهل التخمیر به خود اختصاص داده اند و یا فیبر جیره کم است، اسیدیته شکمبه به شدت کاهش میابد. در واقع اسیدوز، کاهش در میزان قلیای بدن نسبت به اسید می باشد.

علائم
1- کاهش مصرف ماده خشک و بی اشتهایی
2- کاهش چربی شیر
3- کاهش سرعت رشد
4- عدم تعادل، ضعف و افسردگی
5- توقف حرکات شکمبه به همراه درد شکم
6- خمیدگی بدن و دراز کشیدن

جفت ماندگی (Retained Placenta)
جفت ماندگی معمولاً مربوط به ناتوانی در جدا شدن جفت از جداره رحم می باشد. در گاوهای سالم و نرمال جفت طی یک ساعت یا اندکی بیشتر بعد زایمان از رحم خارج می شود.
جفت ماندگی به حالتی اطلاق می شود که جفت 12 ساعت بعد از زایمان خارج نشود. مشکل جفت ماندگی بیشتر در تلیسه ها در شکم اول و گاوهای مسن معمول می باشد.
همچنین در زایمانهای نادر دو قلو نیز جفت ماندگی ملاحظه میگردد.

علل جفت ماندگی
چسبیدن جفت به جدار رحم که با کاهش وزن بدن مرتبط می باشد. اتصال جفت با رحم در ماههای آخر آبستنی سست تر گردیده و این عمل در 5 روز قبل از زایمان با ترشح هورمون استروژن انجام می گیرد.
بنابراین در گاوی که پنج روز دیرتر یا زودتر از موعد مقرر وضع حمل نماید احتمال بروز جفت ماندگی افزایش می یابد.
عدم انقباض یا سستی رحم یا هر عاملی که باعث توقف یا ضعف ماهیچه های منقبض کننده رحم شود (مانند تب شیر) موجب بروز اختلال در دفع جفت توسط رحم می گردد.
عفونت و بیماری اندامهای بدن، این عوامل موجب آلودگی دستگاه تولید مثلی شده و با تولید تب بالا موجب سقط جنین می گردد از طرفی عارضه جفت ماندگی احتمال عفونت دستگاه تولید مثل را افزایش می دهد.

بروسلوز (Brusellosis)
یکی از بیماری های مشترک بین انسان و دام، که فوق العاده عفونی و قابل انتقال است بیماری هزار چهره بروسلوز یا تب مالت بوده که گروه بسیار زیادی از پستانداران اهلی و وحشی را مبتلا می سازد. این بیماری به علت ایجاد سقط جنین در دام، کاهش تولید شیر، عقیمی و نازایی و از دست رفتن ارزش اقتصادی دامهای مبتلا می شود. علاوه بر بعد اقتصادی به علت ابتلای انسان به این بیماری از بعد بهداشتی هم دارای اهمیت فراوان است. خصوصیت مهم این بیماری قدرت آلودگی شدید آن در تمام حیوانات اهلی و وحشی است. دام های مبتلا به بروسلوز، معمولا در اولین دوره آبستنی دچار سقط جنین می شود که در هنگام بچه اندازی دام ها و تا مدت ها بعد از آن با دفع ترشحات شدیدا آلوده رحمی، باعث می شود محیط اطراف، مزارع و مراتع به شدت آلوده شوند که این عمل زمینه مساعدی برای آلودگی سایر حیوانات و انسان ایجاد می کند. دفع باکتری عامل بیماری از طریق شیر حیوانات مبتلا و ترشحات رحمی و جنین سقط شده مخاطرات فراوانی را برای سایر دامها و همچنین انسان در بر دارد.

علائم
علائم بیماری بستگی به سطح ایمنی گله ها دارد. در گله هایی که واکسینه نشده اند سقط جنین در دام و شیوع سقط در گله مهمترین علامت بروز بیماری می باشد. سقط جنین در گاو از ماه پنجم آبستنی اتفاق می افتد. از علائم دیگر آن جفت ماندگی، تورم دیواره رحم، تورم بیضه ها،

کنترل و درمان
واکسیناسیون به همراه تست و کشتار جهت تحت کنترل در آوردن و ریشه کنی بیماری صورت می پذیرد.

منابع:
پرورش گاو گوشتی – شیری (شهرام نصابیان)
پرورش گاو شیری (انتشارات جهاد دانشگاهی)
نشریه هوردز دیری من
سایت دام آوران
مجله برآیند

استفاده از این مطلب، با ذکر منبع و نام گردآورنده (میترا مزینانی) مجاز است.