ریاضی و طبیعت
اگر حشره‌ای می‌تواند با حل سریع و درست یک مسأله هندسی ما را دچار شگفتی کند، می‌توان آن چه ساکنین کندوهای عسل ایجاد می‌کنند را، شـاه کارهای ریاضی نامید. نبوغ ریاضی زنبور عسل از زمان‌های باستان (سده چهارم قبل از میلاد)، بشر را به شگفتی واداشته است.
راز کندوی زنبور عسل
بیایید ساختمان شانه‌های کندو را بررسـی کنیم:
این شانه‌ها از یک رشته شبکه‌های مومی شش وجهی تشکیل شده‌اند که در دو قشر چیده شده و با کف‌های مشـترکی به هم مربوطند. این کف‌ها مسطح نیستند. هر کف شکستگی دارد و از ۳ لوزی مساوی درست شده است. زاویه بزرگ لوزی دقیقاً ‘ ۲۸ ْ۱۰۹ و زاویه کوچک آن ‘ ۳۲ ْ۷۰ است. عمق شبکه ۳/۱۱ میلی‌متر، عرض هر یک از ۶ دیواره شبکه ۷۱/۲ میلی‌متر و ضخامت آن مساوی ضخامت یک کاغذ نوشتنی معمولی است.
بررسی این مطلب جالب است که چرا زنبور عسل برای مقطع منشور مومی خود، شکل شش گوش را انتخاب کرده است؟
خوب است بدانید از بین شکل‌های هم مساحت منتظمی که می‌توانند صفحه را بپوشانند (مثـلث، مربع و شـش ضلعی) محیط ۶ ضلعی منتظم از هـمه کم‌تر است! همچنین شیوه قرار گرفتن این ۶ ضلعی‌ها در کنار هم باعث می‌شود تا کندو بیش‌ترین مقاومت را در برابر ضربه‌های احتمالی داشته باشد.
علاوه بر آن چون زاویه‌ی شـش ضلعی منتظم بزرگ است، زنبور عسل می‌تواند به راحتی به همه نقاط لانه خود دسترسی داشته باشد.
اگر باز هـم می‌خواهید شــگفت زده شـوید باید بدانید که زنبور عسل حتی برای ساختن لوزی‌های انتهای لانه هم، کم‌ترین موم را مصرف می‌کند. یـعنی برای یک حجم مفروض، کم‌ترین مساحت را ایجاد می‌کنند.
بررسی این موضوع، به وسیله حساب دیفرانسیل و محاسبات زیاد هندسی صورت می‌گیرد. جالب اسـت بدانید با مومـی که از صرفه‌جـویی در ساختمان ۵۴ خانه بـه دست می‌آید، می‌توان یک خانه کامل ساخت.
زنبور عسل یکی از حشرات مفید برای انسان است که متعلق به رده دوبالان می‌باشد. زنبور عسل خیلی پیش از انسان در روی زمین به وجود آمده و زندگی می‌کرده است. زنبور عسل حدود 150 میلیون سال قبل وجود داشته و مشغول زاد و ولد بوده است. منتها با این تفاوت که در آن زمان فاقد یک زندگی اجتماعی بوده و مثل خیلی از زنبورهای غیر عسلی امروزی ، زندگی انفرادی داشته و هر زنبور لانه مخصوص بخود را داشته و در آن زندگی می‌کرده است. کندو محلی است که زنبورها در آن تولد یافته ، کار کرده ، خواهران و برادران خود را پرورش داده و مواد غذایی لازمه را در آن انبار و ذخیره می‌کنند. زنبور عسل دارای نژادهای مختلف است و ساختمان بدنی پیچیده‌ای دارند.
زنبور عسل
آشنایی با اعضای مختلف زنبور عسل
سر زنبور عسل
در جلوترین قسمت بدن قرار داشته و شامل اعضای زیر است: دو عدد چشم مرکب ، سه عدد چشم ساده ، دو عدد آنتن و دهان با خرطوم.بزرگی چشمها وسیله‌ای است که زنبوردار به کمک آن به راحتی می‌تواند زنبور نر را از کارگر تشخیص دهد. زیرا چشم های زنبور نر بزرگتر بوده و از عقب سر به هم می‌رسند، ولی در زنبور کارگر و ملکه به هم نمی‌رسند. کار آنتن ها ، لمس کردن و بوییدن است. زنبور به کمک خرطوم ، شهد را از روی گل ها جمع آوری و از راه دهان به داخل کیسه عسلی می‌فرستد.
سینه زنبور عسل
از سه حلقه درست شده و اعضای زیر به آن اتصال دارند: چهار عدد بال یا پر که دو عدد آنها بال های جلویی و دو عدد دیگر بال های عقبی هستند. شش عدد پا که جفت عقب آن دارای حفره‌هایی به نام سبد می‌باشند و زنبور عسل در دوران فعالیت خود گرده‌های گل را در آن پُر و با خود به کندو حمل می‌کند. این سبدها در کارگران، بزرگتر از نرها است.
غده های مهم زنبور عسل
در داخل دو طرف سر کارگر یک جفت غده‌ای به نام غده‌های شیری وجود دارد که از خود ماده‌ای به نام شیر یا ژله شاهانه ترشح می‌کند و با آن ملکه و لاروهای (نوزاد) خیلی جوان را تغذیه می‌نمایند.
غده‌های بزاقی همراه با یک جفت غده سینه‌ای به وسیله یک کانال مشترک ، ترشحات شان را به داخل دهان زنبور می‌ریزند. ترشحات این غده‌ها در موقع لارو بودن صرف تنیدن به دور خود شده و پس از رشد و تبدیل به یک زنبور کامل ، نقش غده بزاق دهان را در زندگی شان بازی می‌کنند.
غدد زیر آرواره‌ای که در کارگران خیلی کوچک و غیرفعال بوده و در ملکه بسیار بزرگ و فعال است. ماده‌ای به وسیله این غده ترشح می‌شود که با بوی مخصوصش باعث تمیز ملکه از سایر زنبورها می‌شود.
در زیر شکم زنبورها 4 جفت غده‌های مومی وجود دارد که سه جفتش فعال هستند و موم ترشح می‌کنند و بکار ساختن سلول ها و شان می‌خورند.
غده‌های بویایی: در پشت زنبورها غده‌ای به نام غده بویایی دیده می‌شود که کارش تشخیص بوهاست.
غده‌های مخزنی: سه عدد غده در مخزن به نام غده‌های مخزنی ، مدفوعاتی را که در آن جا ذخیره شده‌اند، مرتب ضد عفونی می‌کنند.
نژادهای زنبور عسل
زنبور هندی Aspis Indica کمی کوچک تر از زنبور عسل معمولی بوده ، قد کارگرش 13 میلی متر می‌باشد. سلول هایی را که با موم در روی شانها (تخته های چوبی یا پلاستیکی مخصوص کندو) درست می‌نماید از سلول های زنبور عسل کوچک تر هستند.
زنبور درشت Apis Dorsata در هندوستان و چین زندگی نموده و بزرگ ترین نوع زنبور عسلی است که تاکنون شناخته شده است. به حالت وحشی زندگی کرده و در زیر شاخه‌های درخت شانش را می‌چسبانند. سالانه چند بار از نقطه‌ای به نقطه دیگر کوچ می‌نمایند.
زنبور ریزApis Florea از همه ی زنبورها کوچکتر بوده و فقط یک شان درست می‌کنند که مثل زنبورهای درشت به زیر شاخه درخت می‌چسباند به حالت وحشی در هندوستان و جنوب ایران یافت می‌شوند.
زنبور عسل معمولی Apis Meaifica همان زنبور عسل معمولی است که فقط آن ها را در دهات و شهرها برای تولید عسل در کندوها نگه داری می‌کنند. خواصی را که از یک نژاد خوب باید انتظار داشت عبارت اند از: آرام باشند و نیش نزنند، پر محصول باشند، بچه به اندازه لازم بدهند، گل های شهد دار را به سرعت پیدا کنند، در مقابل امراض مقاوم باشند، مصرف عسل زمستانی آن ها کم باشد، رشد سالانه‌شان را هر چه زودتر شروع کرده و سریع به حداکثر رشدشان برسند. از مهم ترین نژادهای این زنبور می‌توان به زنبور عسل اروپای مرکزی ، زنبور سیاه ، زنبور ایتالیایی قفقازی و زنبور نژاد ایرانی نام برد.
زنبور عسل برای تهیه یک کیلوگرم عسل، باید معادل هفت بار دور زمین پرواز کرده و 6000 تا 8000 گل را ملاقات کند.
·30 تا 50 درصد کل رژیم غذایی بشر، به طور مستقیم یا غیر مستقیم، به وجود حشرات گرده افشان به ویژه زنبور عسل بستگی دارد.
زنبوهای عسل کارگر در فصل کار و کوشش (بهار و تابستان) خواب نداشته و روزها به جمع آوری شهد و شب ها به تغلیظ آنها می پردازند بعضی از موجودات برای بقای خویش، دیگران را شکار یا کشتار می کنند، در صورتی که زندگی و بقای زنبور عسل باعث بقا و تولید بذر در گیاهان می گرد.
·عسل، بهترین مکمل غذایی و آنتی‌بیوتیکی برای بدن .
هر زنبور عسل در طول زندگی خود در صورتی که شرایط مساعد باشد و از هر بلای طبیعی و غیرطبیعی جان سالم بدر برد تنها می‌تواند یک قاشق مرباخوری عسل فراهم کند.
زنبورعسل با تمام کوچکی پیکرش دارای دو معده است؛ معده‌ی اول کیسه عسلی نام دارد و شهد گل‌ها به آنجا وارد شده و با عملیاتی آن را به عسل تبدیل کرده سپس با خرطوم خویش آن را به سلول‌های مومی شکل که از پیش فراهم شده می‌ریزد و در آن را با موم‌های ویژه پلمپ می‌کند. در معده‌ی دوم زنبور، فرآیند گوارش انجام می‌شود.