مقدمه
در حالی که امروزه در دنیای مدرن ، ادبیات به سوی مدرنیزه شدن گام برمیدارد و خود را همگام با آن به همگان میشناساند ، هنوز ادبیاتِ کلاسیکِ ملل مختلف جایگاه خاص خود را دارد و کفه ی سنگینی از ادبیات یک کشور را تشکیل میدهد. ایران ِ امروزی تشنه ی همگام کردن خود با ادبیات غرب است غافل از اینکه همین غرب میرود مثنوی و خیام میخواند و در قالب رمان ها و اشعار مدرن آن را به دیگر کشورها از جمله خود ایران میخوراند. ما افرادی مانند حافظ و خیام و مولوی را به تمسخر میگیریم بعد آنها میروند از دل همین مثنوی ها و حکایت های اشراقی ِ ادبیات کشورمان “کیمیاگر” را تحویل مان میدهند که بعد رکورددار گینس میشود! ما با آثار ارزشمند پائولو کوئیلو و دیگر آثار امثال او و هنر نویسندگیشان مشکلی نداریم و به واقع از خواندن آنها لذت برده و مفاهیم زیادی از آثارشان را در ذهن و فعل خود جویا میشویم. اما این افسوس را میخوریم که با این همه سرمایه عظیمی که از گذشته برایمان به یادگار مانده ، چرا خودمان نویسنده ی آثاری مانند “کیمیاگر” و امثال آن نباشیم؟ بحث بر سر این نیست که کوئیلو یا دیگر بزرگان از شرق مفاهیمی را اقتباس کرده اند یا خیر. بحث بر سر این نیست که مفاهیم عرضه شده در برخی از کتبِ این نویسندگان محتوایی شرقی دارد یا خیر. به آثار بزرگانی چون کوئیلو نمیشود برچسب تقلید یا اقتباس زد ، چه از نظر تفاوت سبکی و محتوایی نوشتارهایش این چنین بر می آید که خود صاحب سبک و دارای دیدگاه خاص و منحصر به فرد خویش می باشد. لذا بحث این است که خامه به دستان بیایند نیم نگاهی به متون کهن ، داستانها و قصص رمانتیک و تراژدی گونه و غیره ی کلاسیک خویش نیز داشته باشند. چه بسا مفاهیم کلاسیک در ژانر و قوالبِ جدیدی مانند رمان یا داستان کوتاهی عرضه شده از سوی غرب ، چشم مخاطبان جهانی را به خویش خیره سازد.
مقدمه ی فوق را از آن جهت نگاشتم تا با رغبت بیشتری دنبال کننده ی ادامه ی این مقال باشیم و با دقت نظری آنچنان که لایق شخصیت اوست به “خیام” بنگریم. لازم به ذکر است که منبع اصلی در نگارش این مقال ِمجمل “ترانه های خیام” از صادق هدایت بود. بی شک هر نوشته ای قابلیت نقد را دارد و کتاب ارزشمند جناب هدایت نیز خالی و مبری از اشکال و انتقاد نیست چنان که نوشتار پیش رو نیز به همین صورت. ما مبنای کارمان ارائه ی تصویری است از خیام ، که البته باز در مقام فرضیه است و لاغیر.

شرحی مختصر از خیام
بی شک خیام را باید از اعجوبه های ایران زمین دانست. هر چه در رابطه با زندگی نامه ی او بیان شود چیزی جز تکرار مکررات نیست ، چه همگان او را میشناسند و در وجه های گوناگون در باب شخصیت و آثار و طرز تفکرش دادِ سخن را داده اند. خیام از ستون های علمی و ادبی کشورمان است ، گویی اگر چنین شخصیتی در تاریخ علمی و ادبی این سرزمین حضور نداشت ، قسمتی از زنجیره ی بهم پیوسته ی علم و ادب کشورمان مجهول الهویه باقی می ماند.
در 20 یا 28 اردیبهشت 479 هجری مطابق با می 1048 میلادی (این تاریخ ها حتمی نیست) در نیشابور _شهر خردمندان و اندیشمندان_ خیام با طلوع ِ خود ، غروبی پایان ناپذیر در عرصه ی علمی و ادبی کشورمان رقم زد. دنیایی که او خلق نمود بعد ها مورد تقلید و پیروی خیل عظیمی از اندیشمندان و ادیبان قرار گرفت و در بسیاری از جهات ، افراد ، دنباله رو اندیشه و علم او بودند و سعی بر بسط و گسترش و تکمیل اختراعات و فرضیه های او داشتند. تا جایی که از شرق تا غرب و از اروپا تا امریکا او را میشناسند و تاثیرات فکری و ایدئولوژیکی که بر آیندگان گذاشته ، تا حال ادامه دارد و گستره ی بزرگی از اندیشمندان و ادیبان ، پیرو ِاندیشه و تفکر و علم او هستند.
او در تمام ابواب علوم ، فلسفه ، فقه ، طب ، ستاره شناسی ، تاریخ و ادب ، دست داشته و در هر کدام از آنها صاحب نظر بوده است. در تمامی آن زمینه ها دست به تالیف زده است ، که اکنون به جز آثاری چند ، دیگر چیزی از او در دست نیست.
قصد ما بیان حال و احوال و زندگی نامه ی این اعجوبه ی عالم نیست و سعی بر آن است تا در این مقال کوتاه _ چه عظمت او در چند جمله و چند کتاب نمی گنجد_ به رباعیات او که از مشهور ترین و محبوب ترین آثارش است نظری بیفکنیم و ببینیم که در رباعیات خود چه کرده که تا این حد عالم گیر شده است و دارای هواخواه و طرفدار است.

——————–
بخشی از مقاله خیام و رباعیاتش را مطالعه کردید. در صورت تمایل میتوانید متن کامل را از لینک زیر دریافت نمایید.

[download id=”11″]
حجم فایل : 330 KB

رمز فایل : www.daneshju.ir

نویسنده : حامد توکلی دارستانی

هرگونه کپی برداری از مطلب فوق تنها با ذکر منبع (www.Daneshju.ir) و نام نویسنده (حامد توکلی دارستانی) مجاز است.