همزمان با روزهای آخر اولین ماه سال 2010 میلادی(29 ژانویه مصادف با نهم بهمن) سرانجام پس از مدتها انتظار سوخو به تمامی حدس و گمان ها پیرامون طرح پر سروصدای جنگنده نسل پنجم روسیه موسوم به PAK FA پایان داد. این پرواز آزمایشی در شرایطی در برابر چشمان کنجکاو خبرنگاران انجام گرفت که تا پیش از این طرح پاک فا در سکوت کامل خبری در دست پیگیری قرار داشت اما اکنون با رو نمایی از اولین پیش نمونه این جنگنده اطلاعات بیشتری از نکات مهم و ریز پروژه ،T-50 که ناتو از هم اکنون آن را فایرفاکس نامیده مشخص شده است.

اولین اخبار پیرامون پروژه پاک فا در اوایل قرن بیست و یکم میلادی در شرایطی منتشر شد که روسها در دو طرح پیشین خود برای دست یابی به یک جنگنده نسل پنجم که بتواند هماوردی برای جنگنده آمریکایی لاکهید F-22 رپتور باشد عملا ناکام مانده بودند.
جنگنده های MIG-29 و SU_27 ساخته شده توسط میکویان و سوخو، برای سالها بدنه اصلی نیروی هوایی شوروی و روسیه فدرال کنونی را تشکیل می دادند اما ظهور طرح های جدید غربی برای جنگنده های نسل جدید از اواخر دهه هشتاد و حتی پیش از فروپاشی شوروی این شرکتها را واداشت تا بدنبال جانشینی شایسته برای ساخته های موفق خود باشند بر همین اساس در ژوئن 1986 پس از تحقیقات اولیه از سوی دولت، دو مزایده طراحی جنگنده نسل بعدی یکی برای یک جنگنده سنگین موسوم به MFIبه درخواست دیگری برای یک جنگنده سبک (LFI ) ارائه شد.
میکوبان طرح MFI (MIG1.42) را بدست گرفت که اولین و تنها نمونه آن (تحت عنوان 1.44) در 1944 تکمیل گردید اما در شرایطی که تنها دو پرواز آزمایشی پروژه آن هم با تاخیر بسیار در آوریل سال 200 انجام گرفت برنامه متوقف گردید.از سوی دیگر سوخو نیز برای برنامه LFI طرح S-32 را بر اساس سازه اصلی جنگنده های خانواده های خانواده فلانکر در دست تکمیل قرار داد اما از آنجا که پروژه LFI در اوایل دهه 90 متوقف گردید از آن پس این طرح نیز از رقبای MFI به شمار می رفت.
سوخو برای این طرح که بعد ها S-37 تغییر نام پیدا کرد (رسما این جنگنده را SU-47 برکوت نیز می نامند) با برگزیدن شیوه نامعمول بالهای پیشگرا پول بیشتری را نیز صرف برنامه نمود این جنگنده هم اگرچه تاکنون بیش از 200 پرواز آزمایشی و نمایشی را پشت سر گذاشته اما تنها توانست عنوان اثبات گر فناوری و جنگنده پایه برای تکمیل پاک فا را برای خود دست و پا کند.

در مرحله بعد پس از متوقف خوانده شدن هر دو برنامه پروژه پاک فا از سوی سوخو در قالب دو فاز به دولت پیشنهاد شد که شامل یک جنگنده دو موتوره سنگین با توان خروجی 180 کیلو نیوتن و یک جنگنده تک موتوره سبک که قرار بود مجهز به موتوری با بیشینه رانشی برابر با +200 کیلو نیوتن باشد می گردید اما نظر وزارت دفاع با توجه به محدودیت های بودجه بر روی جنگنده ای میان وزن با ترکیبی از خواص هر دو جنگنده قرار داشت.
در نهایت پس از موافقت سوخو، قرار داد اولیه پروژه پاک فا در فوریه سال 2002 بسته شد و به دنبال آن طرح پیشنهادی سوخو تا آوریل همان سال مورد تایید دولت قرار گرفت تا داستان جنگنده نسل پنجم روسیه رنگی دیگر به خود گرفت.

تهیه اولین طرح ها و بحث و بررسی های اولیه با نیروی هوایی بر سر چگونگی جنگنده نسل بعدی میان سوخو و نیروی هوایی دست کم دو سال به طول انجامید تا سرانجام در اواخر 2004 میلادی اولین طرح های T-50 بر روی کاغذ مورد قبول نیروی هوایی روسیه واقع شد و سخنگوی نیروی هوایی روسیه اعلام نمود که پروژه PAK FA وارد مرحله بعدی خود و گسترش پژوهش بر سر ساخت اولین پیش نمونه جنگنده نسل پنجم گردیده.
اگرچه رسما طرح کلی پروژه T-50 در دسامبر 2004 قطعی شده بود اما مجموعا نیازها و مفاهیم برنامه همچنان در حال تغییر بود. در ژانویه 2006 ژنرال والدمیر میخاییلو یکی از فرماندهان نیروی هوایی روسیه درخواست نمود بیشینه سرعت جنگنده که در طرح پیشنهادی 2.15 ماخ پیش بینی شد به 2 ماخ کاهش یابد. در این حالت اگرچه جنگنده پیچیدگی کمتری می یافت اما مشکل اینجا بود که این موضوع بر کارایی رزمی نیز تاثیر گذار بود در فاصله کمتر از یک ماه از این اظهار نظر مدیر عامل شرکت سوخو میخاییل پوگوسیان تایید کرد که این موضوع نیاز به انجام بررسی های بیشتر به منظور بهسازی طرح اولیه دارد چرا که می بایست برای تغییر بیشینه سرعت در زمینه ابعاد و وزن جنگنده تغییراتی صورت گیرد.

طرح پاک فا از زمان شکل گیری تا پیاده سازی در چندین نوبت دچار تغییر شد و عملا تا زمان رونمایی از طرح نهایی هیچ کس از ماهیت واقعی ظاهر پاک فا اطلاع نداشت اگرچه هنوز اطلاعات بسیار محدودی در زمینه مراحل طراحی پاک فا منتشر شده ولی امروزه به درستی می توان حدس زد که بسیاری از این طرح ها عملا قابلیت اجرایی نداشتند. زمانی که بحث طراحی اولیه پاک فا پس از اتمام برنامه های MFI و LFI مطرح گردید اولین نگرش طراحی جنگنده براساس دو طرح پیشین بود که البته در نهایت گرایش بیشتری به سوی طراحی بر پایه طرح اثباتگر فناوری S-37 سوخو بدون بالهای پیشگرا که در ابتدا با بالهای صلیبی شکل و بعد ها با بالهایی با پس گرایی نسبتا کم ارائه گردید قرار داشت اما تقریبا هیچیک از طرح های ارائه شده نتوانست موفقیت لازم را کسب نماید تا در نهایت بر اساس ترکیبی از مزایای هر یک و همچنین نگاهی به طرح جنگنده های سوخو 27 طرح نهایی تهیه گردید.
مراحل طراحی و تکمیل اولین پیش نمونه T-50 تقریبا در سکوت کامل خبری دنبال شد گرچه در سال 2007 چندین عکس گرافیکی از نمای احتمالی پاک فا توسط NPO Saturn انتشار یافت که به ظاهر کنونی سوخوی T-50 بسیار شباهت داشت هرچند تا آن تاریخ نیز هنوز اطلاعات دقیقی در زمینه برنامه در دسترس نبود.

برنامه و بودجه :

تا سال 2005 میلادی 40 درصد از کل هزینه های برنامه بر عهده شرکت سوخو و 40 درصد دیگر نیز توسط شرکتهای پیمانکار تولید کننده تجهیزات جانبی (مانند رادار) تامین میگردید 20 درصد باقی مانده نیز مستقیما توسط وزارت دفاع پرداخت گردیده بود که البته بدنبال افزایش چند نوبته هزینه ها تا سال بعد بخش کوچکی از این بودجه توسط وزارت صنایع و معادن روسیه نیز تامین گردیده.
در سال 2007 به دنبال اظهار تمایل هندوستان برای پیوستن به برنامه جنگنده نسل پنجم روسیه موافقت نامه ای میان طرفین به امضا رسید که براساس گزارش آسیا تایمز میخاییل پوگوسیان اظهار نموده بود که قرار است بودجه برنامه بصورت 50 50 میان روسیه و هند تقسیم گردد که بر این اساس مجموع سهم هر دو سرمایه گذار تا پایان پروژه به 8 تا 10 میلیون دلار بالغ می گردید و از این رو هندوستان خواستار مجموعا 250 فروند از جنگنده نهایی پاک فا می گردید که بیشتر آنها می بایست نمونه دو سرنشینه سفارشی مخصوص نیروی هوایی هند باشد.

در سال 20010 مشخص شد که صنایع هواپیمایی هند (HAL) سهمی 20 درصدی از طراحی پاک فا را نیز از آن خود نموده که این سهم شامل سهیم بودن در طراحی کامپیوتر عملیات و تجهیزات ناوبری، نرم افزار های مورد نیاز و نمایشگرهای چند حالته کابین می گردید.
بر اساس برنامه بودجه ای که شرکتهای درگیر پروژه پاک فا به موافقت دولت رسانده اند قرار است پاک فا رسما تا 2015 پس از اتمام تمامی آزمایشات وارد خدمت گردد هرچند تا همین امروز هم این پروژه تاخیر های زیادی را تجربه نموده است چرا که در ابتدای پیش بینی تکمیل اولین نمونه برای سال 2007 شده بود که نهایتا تاریخ رسمی پایان 2009 اعلام شد آن هم در شرایطی که الکسی فدروو مدیرعامل شرکت متحد هوانوردی در مورد آماده شدن پیش نمونه پاک فا تا پایان 2009 برای انجام اولین تست های پروازی ابراز تردید نموده بود و سرانجام در اواخر 2009 وزیر دفاع جمهوری فدرال روسیه سرگی ایوانف در طی یک مصاحبه مطبوعاتی اظهار امیدواری کرد که اولین پرواز جنگنده نسل پنجم این کشور در اوایل سال 2010 میلادی صورت پذیرد به هر شکل ظاهرا سوخو و شرکتهای درگیر در پروژه با وسواس تمام توانسته اند تا حدودی خود را به برنامه از پیش تعیین شده برسانند آن هم در شرایطی که بسیاری از پروژه های تولید جنگنده امروزه به کندی پیش می روند گرچه پاک فا هنوز تا ورود به خدمت راهی دراز در پیش دارد.

طراحی :

پروژه پک فا از بدو شکل گیری به عنوان جایگزین برنامه های ناکام قبلی در رقابت با برنامه جنگنده های نسل پنجم جدید آمریکا F-35 و بخصوص F-22 پا به میدان رقابت گذاشت در نتیجه بسیاری از هم اکنون در حال تحلیل شانس های این طرح جدید در برابر جنگنده های ساخت شرکت لاکهید مارتین آمریکا هستند.اما سوخوی T-50 یا آن طور که ناتو بر آن نام نهاده فایرفاکس(روباه آتشین) چگونه جنگنده ای خواهد بود؟ فایرفاکس جنگنده ایست کشیده تر از F-22 رپتور٬ با دهانه بال بزرگتر اما مساحت بال یکسان در عین حال سبکتر٬ وزن خالی T-50 برابر با 18,500 kg اعلام شده یعنی چیزی بیشتر از یک تن سبک تر از وزن خالی اعلام شده برای رپتور بر این اساس پيش‌بيني می شود از نظر طراحی ظاهر جنگنده از بسیاری نقاط به طرح اولیه رپتور شباهت های بسیاری دارد با این تفاوت که ساختار کلی آن شدیدا از جنگنده های پیشین Su-27 نشات گرفته شده در واقع می توان به نوعی T-50 را یک SU-27 نسل پنجمی دانست. از نظر کلی می توان گفت که پک فا با جنگنده Su-35S نکات مشترک زیادی دارد هرچند در مفهوم پایه ای.

این جنگنده از دو دم عمودی تمام متحرک نسبتا کوتاه (از باب استانداردهای روسی) استفاده می کند (بدون رادر) که در ویدئوی انتشار یافته از پرواز جنگنده از نظر کلی بسیار شبیه به شیوه مورد استفاده در رقیب ناکام جنگنده رپتور YF-23 دیده می شود لبه حمله متحرک بالها نیز توسعه داده شده که مانند یک کانراد(پیش بال) برای جنگنده عمل می نماید . پیش نمونه ای که در 29 ژانویه پرواز آزمایشی 40 دقیقه ای خود را برای اولین بار پشت سر گذاشت به یک جفت موتور توربوفن بهسازی شده AL-31F مجهز بود این در حالیست که از ابتدا قرار بود اولین پروازهای پیش نمونه اولیه با موتور های 117S ناپو ساترن صورت پذیرد در نتیجه مشخص است که موتورهای جنگنده هنوز به بهره برداری نرسیده اند.

گفته می شود پک فا در دو ضمینه مشخصا از رپتور برتر خواهد بود در درجه اول T-50 جنگنده ایست به نسبت چابکتر و دوم آنکه سوخو از هم اکنون مدعیست پک فا توانایی حمل وزن مهمات بیشتری نسبت به رپتور را داراست اما در مقابل آمریکایی ها مدعی هستند که احتمالا ضریب رادار گریزی T-50 به نسبت قابل توجهی از رپتور پایین تر است هر چند این موضوع چندان هم بدور از واقعیت نیست چرا که اگرچه در بدنه جنگنده روسی عمدتا از کامپوزیت استفاده شده اما در عین حال همچنان در بسیاری نقاط فلز بکار رفته و مشخص نیست که آیا در نمونه نهایی این موارد اصلاح خواهند شد یا خیر بجز این مورد هنوز سوالات بی پاسخ زیادی وجود دارد همچون ورودی های هوای بزرگ موتور و شکافهای هوای اضافی به سبک جنگنده ها فلانکر به علاوه شکل کاناپی به همراه ردیاب مادون قرمز جلوی کابین از مهمترین مواردی هستند که به راحتی باعث افزایش سطح مقطع راداری جنگنده می گردد این موارد از جمله سوالاتی هستند که هنوز پاسخی به آنها داده نشده.

از نظر جنگ افزاری گفته می شود پک فا دارای 10 جایگاه داخلی و دو جایگاه خارجی جنگ افزار است که بر این اساس خواهد توانست تا 8 فروند موشک راداری فعال R-77 آدر یا دو بمب لیزری 1500 کیلوگرمی (ویا ترکیبی از هر دو) را در محفظه داخلی تسلیحات خود حمل نماید این در حالیست که رپتور به صورت استاندارد می تواند در محفظه داخلی خود 6 فروند موشک میانبرد امرام و 2 موشک کوتاه برد سایدوایندر را با خود حمل نماید از این نظر هر دو جنگنده تقریبا در یک مرتبه قرار می گیرند جز آنکه به صورت کلی برد تایید شده آدر نسبت به امرام بیشتر است. بجز موارد ذکر شده تقریبا در باقی موارد T-50 در مقام برابری با F-22 قرار می گیرد به عنوان نمونه هر دو جنگنده از بیشینه بردی برابر با دو هزار کیلومتر و بیشینه سرعتی برابر با 1.8 ماخ برخوردارند از این نظر صحبت در ضمینه قابلیت های دیگر فایر فاکس تا انتشار اطلاعات بیشتر کار آسانی نخواهد بود.

هنوز اطلاعات خاصی از کابین T-50 انتشار نیافته اما بر اساس تصاویر منتشره این کابین از دو نمایشگر کریستال مایع به ابعاد 22.9 در 30 سانتیمتر به همراه یک نمایشگر سربالای IKSh-1M و سه نمایشگر کوچک در اطراف کابین تشکیل گردیده این جنگنده همچنین از یک رادار آرایه فازی با ماهیتی نامشخص و برد احتمالی جستجو و رهگیری 350 تا 400 کیلومتر استفاده خواهد نمود که انتظار می رود اولین نمونه تکمیلی آن در اواخر سال 2010 میلادی آماده یکپارچه سازی با پک فا گردد.

در هر حال اگر چه سوخو امید بسیاری دارد که جنگنده خود را برای 2015 به تولید برساند اما این دیدگاه را می توان بسیار خوشبینانه در نظر گرفت چرا که به عنوان نمونه اولین نمونه آزمایشی جنگنده آمریکایی F-22 در 1990 صورت گرفت و دست کم 15 سال برای تکمیل تا ورود به خدمت آن در سال 2005 فاصله افتاد و این در حالیست که بسیاری از ملزومات جنگنده روسی همچون موتور و رادار آماده یکپارچه سازی با جنگنده برای آزمایشات پروازی و زمینی نیستند.بهر شکل کمی دیرتر یا زودتر پک فا نوید دور جدیدی از رقابت های فناوری میان روسیه و غرب با محوریت آمریکاست که می تواند چرخ های بسیاری از شرکت هایی را که در گل های رکود اقتصادی در حال متوقف شدن هستند را به حرکت در آورد.

آینده برنامه :

سوخو برنامه دارد دست کم 5 پیش نمونه از فایرفاکس را برای آزمایشات تکمیلی تولید نماید.هرچند رسما اعلام شده که تا 2013 فایرفاکس آماده ورود به خدمت خواهد بود اما در حقیقت روسها امیدوارند که بتوانند پاک فا را تا سال 2015 برای ورود به خدمت و تولید انبوه آماده نمایند و نیروی هوایی روسیه نیز در نظر دارد تا تعداد 200 فروند نمونه تک سرنشینه و 50 فروند نمونه دو سرنشینه آموزشی خریداری نماید اما هنوز مشخص نیست که آیا نیروی هوایی روسیه بودجه کافی برای خریداری این تعداد جنگنده در یک فاصله زمانی کوتاه خواهد داشت یا خیر بخصوص که قیمت هر فروند پاک فا امروزه چیزی در حدود 100 میلیون دلار برآورد شده که دست کم دو برابر جنگنده MIG-29K تولید 2009 بحساب می آید.

از سوی دیگر هندوستان برخلاف روسیه تاکید بیشتری بر روی نمونه دو سرنشینه پاک فا به عنوان یک جنگنده ضربتی چند منظوره دارد از این رو خواهان 200 فروند گونه دو سرنشینه و تنها 50 فروند گونه تک سرنشینه است البته بر اساس اظهارات اعلام شده گونه دو سرنشینه ضربتی پاک فا زودتر از سال 2017 به تولید نخواهد رسید در هر شکل T-50 یا هر آنچه پس از این نام خواهد گرفت شروعی ست جدید در بازارهای جنگ افزار جهانی که روسیه امیدوار است با توجه به هزینه های پایین تر آن نسبت به رقیب غربی صادراتیش F-35 و همچنین توانایی اعلام شده بالاتر آن شانس بیشتری برای یافتن مشتری داشته باشد از سوی دیگر روسیه نگاهی نیز به مشتریان قدیمی جنگنده های قبلی خود دارد تا بلکه پیشاپیش بازاری مطمئن برای این جنگنده نسل پنجمی فراهم آورد با تمام این موارد هنوز بسیار زود است تا هر نوع نظری قطعی در باب پاک فا T-50 پیش از افشا شدن اطلاعات بیشتر و یا حضور در نمایشگاه های هوایی ارائه کرد.

پی نوشت:پک فا (PAK FA) مخفف انگلیسی هواپیمای تاکتیکی پیشرفتهٔ آینده می باشد.

جدول مشخصات T-50 PAK FA

20 متر طول

6.05 متر ارتفاع

78.8 مترمربع مساحت بال

18500 کیلوگرم وزن خالی

26000 کیلوگرم بیشینه وزن

2.45 ماخ بیشینه سرعت

4000 تا 5000 برد

350 متر بر ثانیه سرعت اوج گیری

منبع : جنگ افزار

نویسنده : محمد حسین جهان پناه(BLACK   HAWK)

گردآورنده و عکس : S A E E D

استفاده از این مقاله به شرط استفاده از نام منبع، نام سایت دانشجو و نام گردآورنده مجاز می باشد.