آموزش کوک دستگاه های سنتور

آموزش کوک دستگاه های سنتور

آموزش کوک سنتور

در ادامه ی مقاله ی “کوک سنتور با استفاده از تیونر” بنا به درخواست برخی از دوستان در زیر جدول کوک دستگاه های دیگر را خواهم نوشت: اگر دوستان آن مقاله را مطالعه کرده باشند می دانند که آنجا فقط از چگونگی کوک در دستگاه شور سخن رفت. در اینجا برای راحتی در درک کوک های مختلف و اختلاف آنها با یکدیگر مبنای کوک را دستگاه شور فرض می کنم و اختلافی که در دستگا ه های دیگر در مقایسه با شور دارند را می نویسم.

کوک هایی که در زیر بیان میکنم کوک های آکادمیک هستند ولی در موارد نه چندان کمی کوک ها بر اساس نیاز قطعه تغییراتی می کنند.
کوک های آکادمیک سنتور در واقع کوک هایی هستند که بتوان با آنها کتاب های دستور سنتور، ردیف ابتدایی، دوره های صبا، سی قطعه چهارمضراب، قطعات موسیقی مجلسی و حتا ردیف میرزا عبد الله را اجرا کرد.
دستگاه شور، خود شامل چند آواز است: 1 آواز ابوعطا 2 آواز بیات ترک 3 آواز افشاری 4 آواز دشتی و 5 آواز بیات کرد. که همگی آنها دقیقا مانند دستگاه شور کوک می شوند مگر در موارد خاص که به موضوع ما “فعلا” بی ارتباطند.
دستگاه نوا: عینا مانند دستگاه شور کوک می شود ولی چون شخصیت مستقلی دارد آنرا جزیی از دستگاه شور نمی شناسند.(جای نت “ر بکار” و “ر کرن” در سیم های زرد و سفید میتوانند عوض شوند)
دستگاه سه گاه: کوک آن دقیقا مانند شور است فقط نت “ر” سیمهای سفید نیز کرن کوک می شود. (طریقه ی کوک نت های کرن دار در مقاله ی مذکور آمده است).
دستگاه همایون: مثل کوک دستگاه شور است با اختلافات زیر : نت “می” خرک اول سیم های زرد “بکار” کوک می شود. نت های “سی” در هر سه پوزیسیون “بکار” کوک می شوند (گاهی “سی” پشت خرک “بمل” می شود که در این مورد باید خرک پنجم را کمی به سمت راست کشید). نت “ر” سیمهای زرد “بکار” می شود.
آواز بیات اصفهان: این آواز جزو دستگاه همایون است و دقیقا مانند آن کوک می شود.
دستگاه چهارگاه: مقایسه ی این دستگاه با همایون راحت تر است بدین صورت که کوک چهارگاه را مانند همایون فرض کرده با اختلافات زیر : نت “می” سیمهای سفید و پشت خرک “بکار” کوک می شوند. (در مقاله ی “کوک سنتور با استفاده از تیونر” ذکر شد که هنرجویان تازه کار لازم نیست که سیمهای پشت خرک را کوک کنند بلکه با کوک سیمهای سفید، نتهای پشت خرک تا حد قابل قبولی از نظر آنها کوک خواهد شد). نت “ر” سیم های زرد و سفید و پشت خرک هر سه “کرن” کوک می شوند. نت “می” خرک هشتم زرد “کرن” و خرک هشتم سیم های سفید و پشت خرک “بکار” کوک می شوند. نت “فا” خرک نهم سیم های زرد “دیز” کوک می شود.
دستگاه ماهور و راست پنجگاه: مقایسه ی این دو دستگاه نیز با دستگاه شور راحت تر است بدین صورت که باز هم سنتور را عینا” کوک دستگاه شور فرض می کنیم با تغییرات زیر: نت “می” خرک اول سیم های زرد و سفید و پشت خرک هر سه “بکار” کوک می شوند. نت “لا” سیم های سفید “بکار کوک می شود در حالی که نت “لا” پشت خرک باید همان کوک “لا ی بمل” باقی بماند. برای انجام این کار کافی است خرک چهارم را کمی به سمت راست بکشیم. نت “ر” سیم های زرد “بکار” و در سیم های سفید ” کرن” کوک می شوند. گاهی نیز نت “فا” خرک نهم سیم های زرد نیز “دیز” کوک می شود.
درباره ی اینکه چه مقدار باید خرک را جابجا کرد: وقتی “لا ی” سفید را “بکار” کوک می کنید “لای” پشت خرک را چک کنید و ببینید که آیا “بمل” شده است (با چراغ سبز) یا خیر. اگر که بود که درست است اگر نبود نسبت به اینکه لای بمل پشت خرک چه مقدار پایینتر یا بالاتر است باید دوباره خرک را کمی جابجا کنید و دوباره “لای” سفید را کوک و “لای” پشت خرک را چک نمایید تا به کوک درست برای هر دو نت “لا” برسید. پیشنهاد می کنم در این مورد از معلم خود کمک بگیرید.
همانطور که می بینید کوک دستگاه های مختلف، اختلاف کمی با یکدیگر دارند و این اختلاف در حد سه یا چهار نت است به جز دستگاه چهارگاه. بنابراین اگر نوازندگان سنتور کمی به کوک اشراف پیدا کنند به نظر من داشتن دو سنتور برای آنها کفایت می کتد، مگر اینکه یرای موارد خاصی از سنتور های “لا کوک” یا “سی کوک” یا سنتور های “ده یا دوازده خرک” بخواهند استفاده کنند.
نوشته سامان ضرابی و چاپ شده در سایت هارمونیک
—————————————— روش دوم
این مسئله در سازی مانند سنتور بسیار واضح و هویدا است. طول سیم سنتور از نت‌های پایین‌تر تا نت‌های بالاتر کاهش پیدا می‌کند و صدای سنتور از بمی به زیری می‌رود یا به بیانی دیگر بسامد صدا بیشتر می‌شود. پس:

یا
بسامد صدا=
1
طول سیم

در سازهایی مانند سه تار و تار که پرده‌بندی روی دسته‌ی ساز است نوازنده با گرفتن قسمتی از دسته و قرار دادن انگشت خود بروی سیم تنها طول سیم را کوتاه و بلند می‌کند.
در موسیقی ایرانی و همچنین کلاسیک غربی این فواصل بین نغمه‌ها (نت‌ها) هستند که مهم می‌باشد.
البته برای فهم این مطلب حتمن درس دوم که فواصل موسیقی هستند را مطالعه بفرمائید ولی در اینجا می‌توان گفت جمله‌ی بالا بدین معناست که برای مثال در سنتور ایرانی فاصله‌ی بین نت فا بکار و سل بکار باید به اندازه‌ی یک طنینی یا یک پرده باشد. بصورت شماتیک:

با درک این مفهوم می‌توان کوک سنتور یا هر ساز دیگری را تنها بر قاعده‌ی همین فواصل انجام داد.
اما در عصر حاظر به این علت که بیشتر از همنوازی و هارمونی در موسیقی ایرانی استفاده می‌شود برای هر نت یا نغمه بسامدی خاص درنظر میگرند که هم اصول فواصل در آن رعایت شده و هم بتوان ساز را با هر دستگاه تیونری کوک کرد و هم اینکه سازهای یک گروه موسیقی با هم هم‌صدا باشند. باز هم لازم بذکر است که این کار تنها برای اصل هارمونی و هم‌صدایی سازها رعایت می‌شود و ضرورتی ندارد که بر فرض نت سل ساز سنتور شما حتما ً 391.5 Hz فرکانس داشته باشد.
ولی در اینجا برای استاندارد کردن سازها همان مقادیر پیش فرض مرجع قرار داده می‌شود تا همه یک نوع صدا بدست آورند.
ثابت گرفتن فرکانس یک نت تنها برای هم‌صدایی سازها و هارمونی آنها می‌باشد
پس اگر شما بخواهید سنتور خود را در دستگاه شور کوک کنید بایستی مطابق زیر سیم‌های سنتور را تغییر دهید:
می
کرن
EÞ
فا
بکار
F
سل
بکار
G
لا
کرن + پشت خرک بمل
AÞ , G#
سی
بمل
Bb یا A#
دو
بکار
C
ر
بکار و کرن (سیم زرد یا سفید)
D
می
بمل
D# یا Eb
فا
بکار
F
کوک شور

بصورت تصویری داریم:

(با عرض تأسف در عکس بالا دو بمل نیست و اشتباه گرافیکی اعلام میشود)
حال نکاتی چند در مورد کوک سنتور
1. کوک سنتور کاری‌ست بسیار زمان بر و هنرمند باید تحملی قوی داشته باشد.
2. اگر ساز بصورت گوشی کوک شود بمرور زمان گوش هنرمند به صداها حساس شده و در زمان کمتری می‌تواند سنتور را کوک کند.
3. سیم سنتور در قلاب‌های دو طرف ساز بایستی بدرستی پیچانده شود در غیر اینصورت کوک خالی می‌شود و سیم تحمل کشش نخواهد داشت.

مرحله‌ی اول: سیم‌کشی سنتور

1) حال برای شروع به کوک فرض می‌شود یکی از خرک‌ها بدون سیم است. پس در ابتدا سیمی را به اندازه‌ی طول همان خرک با حساب کردن فاصله‌ی پیچاندن به دور گوشی سنتور و مقداری برای پیچانیدن و انداختن بدور قلاب در نظر میگیریم و آن را باز می‌کنیم.

در این مرحله به صلاح نمی‌باشد که سیم بریده شود.

2) در مرحله‌ی بعد باید سیم را بصورت زیر بشکل حلقه در آورد

3) قسمت تقاطع سیم‌ها و دنباله‌ی آن را باید به محکمی با ابزاری مانند دم‌باریک یا گازانبر گرفت تا به هیچ وجه تکان نخورد

4) قسمت حلقوی شکل باید پیچانده شود تا پیچی یکنواخت و محکم بدست آید. در شکل زیر یک گره‌ی خوب را ملاحظه می‌کنید:
در اینجا اگر گره مانند شکل زیر بد پیچانیده شود سیم کوک خالی می‌کند. یعنی تنها یک سیم نباید به دیگری پیچانیده شود بلکه باید هر دو طرف سیم بصورت مساوی و هم‌زمان به هم پیچیده شوند

· اگر قسمت حلقه بسیار کوچک یا بسیار بزرگ گرفته شود ، احتمال بریده شدن سیم وجود دارد.
· اگر سیم نامرغوب باشد در این مرحله خیلی راحت بریده می‌شود. حتما ً سعی کنید از سیم مرغوب استفاده کنید.
5) سیم اضافه‌ی حلقه را بدرستی باید برید تا به دست یا لباس در آینده گیر نکند.
6) حلقه را به سیم‌گیر می‌اندازیم

7) سیم را کشیده و به سمت دیگر (گوشی‌های سنتور) می‌بریم

8) حال در این مرحله با احتساب مقداری برای پیچانیده شدن بدور گوشی سیم را می‌بریم.9) سیم را به درون سوراخ سیم‌گیر می‌اندازیم و سیم را از بالا به سمت راست می‌کشیم تا سیم پیچانده شده بصورت یکنواخت و منظم درآید.

10) باید چک کرد که سیم دقیقا ً درون شکاف‌های تعبیه شده بیافتد. و هنگامی که سیم کمی محکم شد کار انداختن سیم به پایان رسیده است.مرحله دوم: کوکدر اینجا چند روش مختلف برای کوک سنتور وجود دارد.ساده‌ترین راه استفاده از دستگاه تیونر (tuner) است. که نرم‌افزارهای آن نیز برای سیستم‌عامل ویندوز نیز وجود دارد. نرم‌افزارهایی مانند AP Tuner و PitchPerfect Musical Tuner. نرم‌افزارهایی دیگری نیز وجود دارد ولی کار با این دو ساده‌تر از بقیه می‌باشد و AP Tuner بصورت مجانی کار می‌کند.

شما می‌توانید سیم سنتور را آرام آرام بپیچانید تا سیم محکم‌تر شود و با انتهای مضراب به صورت برعکس سیم مورد نظر را به صدا درآورید تا به صدای مطلوب برسید. فرضا اگر سیم نت سل می‌باشد باید اینقدر با سیم آرام آرام بازی کنید تا عقربۀ نرم‌افزار یا دستگاه تیونر درست مقابل G باشد.

همانطور که در بحث نسبی بودن کوک گفته شد در این نرم‌افزارها نیز می‌توان میزان فرکانس پیش‌فرض را تغیر داد.روش دیگر برای کوک بصورت گوشی می‌باشد که روش زمان‌بریست ولی برای هنرجو واجب است که بتواند این کار را انجام دهد زیراکه دستگاه و نرم‌افزار همیشه در اختیار ما نیست. (برای مثال خالی شدن کوک را هنگام دادن کنسرت تصور کنید)1) در این روش اگر کل آموزش سنتور کوک ندارد و شما می‌خواهید فواصل را کوک کنید باید از آهنگی آشنا کمک بگیرید. برفرض آهنگ ای ایران!2) آهنگ ای ایران دارای فواصل دور از هم و مشخص می‌باشد که برای این کار مناسب است. “ای” برابر نت سل بکار و “ایر” از ایران روی نت ر بکار میافتد و “ران” ایران روی نت دو بکار. پس شما با این کار توانستید فواصل بعد پنجم درست و چهارم درست را کوک کنید.3) این آهنگ یا آهنگ دیگری را ادامه می‌دهید تا کل سنتور کوک شود.
یکی از ابتدایی‌ترین تمرین‌های کوک ، هم صدا کردن چهار سیم یک نت می‌باشد. چهار سیم یک نت باید دقیقا ً یک صدا بدهند. این کار را با گوش کردن دقیق یا با دستگاه می‌توان انجام داد. که البته روش گوشی در این مورد توصیه می‌شود. زیراکه تمرین بسیار خوبی برای شروع به کوک کردن سنتور می‌باشد.
آموزش سه تار | آموزش تار
آموزش ویولن
آموزش کمانچه
آموزش سنتور
آموزش پیانو
آموزش دف

آموزش کوک کامل سنتور

مضراب ظریف یا هرچیزی که انتهای ظریف داشته باشه: اگر به انتهای مضراب خودتون نگاه کنید، یعنی اون قسمتی که سه انگشت انتهایی تون روش قرار میگیره و به شکل یه دنباله هست، میبینید که به صورت ظریف و نازکی(اگر مضرابتون مناسب باشه) هست که ما از این قسمت معمولا برای کوک استفاده می کنیم و به وسیله اون تک تک سیم ها رو به ارتعاش در میاریم، حالا اگر مضرابتون به این شکل نیست چیزی رو پیدا کنید که به نازکی ناخت های انگشت باشه و پهن هم باشه تا بشه سیم ها رو به ارتعاش در آورد، سعی کنید فلزی نباشه چون امکان آسیب زدن به سیم ها وجود داره.
—————————————————-
مرحله دوم و اصول کار و امنیت:

این قسمت از مهمترین قسمت های کار هست چرا که به دلیل فشار زیادی که به سیم ها میاد امکان این هست که یک سیم پاره بشه و در صورت درست نبودن موقعیتتون به شما آسیب بزنه از جمله اینکه صورتتون در خطر هست و امکان کوری هم وجود داره، پس تا می تونید سعی کنید نکات گفته شده در این قسمت رو رعایت کنید که مشکلی برای خودتون و دیگران پیش نیاد

1) طرز نشستن برای کوک کردن: به طور عادی هنگام کوک کردن بایدطوری پشت سنتور بشینید که گوشه سمت راست سنتور(قسمت گوشی ها) نزدیک به پای راستتون و قسمت دیگر سنتور یا قسمت پشت خرک ها ها در سوی دیگه باشه، همچنین هنگام کوک کردن نباید روی سنتور خم بشید و باید تا حد امکان و راحتی صورتتون از صفحه سنتور دور باشه و کلا در تیررس سیم ها نباشه، این به این دلیل هست که وقتی سیمپی پاره میشه در اکثر مواقع از سمت پشت خرک ها پاره میشه و به همین دلیل جهت حرکت سیم ها از چپ به راست هست،

2) طریقه به دست گرفتن ابزار: برای اینکار یکی از مضراب ها رو به شکل بالا در دست چپتون بگیرید، و کلید کوک رو در دست راستتون، از دست چپ برای به ارتعاش در آوردن سیم ها و از دست راست که همون آچار کوک هست برای شل یا سفت کردن سیم ها استفاده میکنیم.

—————————————————-
مرحله سوم و تنظیم تیونر:

معمولا همه تیونرها برای انواع ساز ها تنظیم شدند مثل ویلون و گیتار و … و در انتها کروماتیک، شما با استفاده از کلید های موجود روی تیونر باید حالت تیونر رو روی کروماتیک قرار بدید، بعدش مقدار سه عددی که روی تیونر هست که معمولا عددی بیشتر از 400 هست رو باید روی 440 تنظیم کنید(برای موسیقی ایران این مبنا وجود داره، بگذریم از اینکه این عدد چی هست ولی به طور خلاصه فرکانس نت پایه ما یعنی لا هست)، بعد از اینکار تیونر شما برای کوک کردن سنتور آمادست.

—————————————————-
مرحله چهارم و ترتیب کوک کردن سیم ها:

خوب حتما از خودتون می پرسید من باید این همه سیم رو به چه ترتیبی کوک کنم و کلا اصولا من برای کوک کردن چی هست؟ آیای باید همه سیم ها رو با صدای نت اصلی کوک کنم؟
در پاسخ میگیم خیر، اینجا بحث دستگاه های ایرانی مطرح میشه، همونطور که باید بدونید دستگاه های ایرانی برای هر 4 سیم(یا یک نت روی سنتور) ترتیب خاصی دارند که باید اون ها رو در صورت امکان حفظ یا همراهتون داشته باشید، برای اینکار پیشنهاد میکنم به تاپیک زیر که توسط دوست عزیزمون آرش هادیان تهیه شده سری بزنید و ترتیب نت ها رو در دستگاه های مختلف مثل شور و همایون و ماهور … ببینید:
کوک دستگاه های ایرانی

خوب همونطور که در تاپیک بالا دیدیم ما با اصطلاحات جدیدی مثل کرن و بمل و بکار و مواجه شدیم، در اول کار برای کسانی که اطلاعی از این نت ها ندارند یک توضیح مختصر میدم تا به طور کلی با این نت ها آشنا باشند:

بمل: وقتی میگن به طور مثال می بمل، منظور این هست که سیم مربوط به نت می باید نیم پرده بم تر کوک بشه، یعنی صدای این نت باید توی سنتور نیم پرده بم باشه. پس هر نتی که بمل در کنارش بیاد صداش نیم پرده بم تر هست( به طور معمول منظور از یک پرده فاصله یک نت تا نت بعدیش هست، ولی بعی نت ها کلا نیم پرده با هم فاصله دارند که مثلا دیگه این نت ها بمل ندارند!) بمل به شکل زیر نشون داده میشه:

دیز: هر وقت به همراه نتی دیز بیاد به این معنا هست که صدای اون نت نیم پرده زیر میشه یعنی، نیم پرده صداش از نت اصلی زیر تر هست مثل سل دیز، علامت دیز # هست.

کرن: این علامت صدای هر نتی که به همراهش بیاد رو ربع پرده بم میکنه، یعنی صدا نسبت به نت اصلی ربع پرده بم تر هستش، کُرُن و سُری مختص به موسیقی ایرانی هستند و ابداع اون ها رو به آقای علی نقی وزیری نسبت دادند، البته در موسیقی های کشور های دیگم موجود هست ولی به طور کلی در موسیقی جهانی و بین المللی بیشتر فاصله همون نیم پرده هست یعنی بمل و دیز، ربع پرده ای وجود نداره! علامت کرن شبیه به شکل حرف P هست.

بکار: وقتی به همراه نتی که بمل بوده یا هر علامت دیگه داشته بیاد صدای اون نت رو به صدای اصلی نت برمیگردونه، یعنی اگر نتی سی بمل بوده با اومدن بکار در کنارش به سی تبدیل میشه.علامت بکار به شکل ♯ هست.

سُری: این هم یکی دیگه از علامات هست که مخصوص به موسیقی ایرانیه، وقتی این علامت در کنار نتی بیاد صدای اون نت ربع پرده زیر میشه.

تا الان باید با این موضوع آشنا شده باشید و فرق دستگاه ها رو هم بدونید. در هر صورت دستگاه مبنای ما برای کوک کردن توی این آموزش دستگاه شور هست که خیلی از کسانی که تازه شروع به سنتور زدن هم میکنند سنتورشون شور کوک شده.
—————————————————-
مرحله پنجم و کوک سیم ها

برای شروع کار کوک کردن دو روش وجود داره، اگر گوشتون خیلی دقیق هست و این امکان براتون وجود داره که تفاوت های جزئی رو از نظر صدا بفهمید و 4 سیم رو با یک سیم مطابقت بدید و همه رو بر اون اساس کوک کنید از آموزش زیر فقط برای سیم های اول استفاده کنید، اگر گوشتون دقیق نیست برای همه سیم ها از روش زیر استفاده کنید و هر 72 سیم رو با تیونر و به روش زیر کوک کنید.

1) کوک سیم های بکار زرد یا سیم های زردی که نت اصلی هستند(بمل،دیز و .. نیستند)

از اونجایی که قرار شد دستگاه مبنای ما دستگاه شور باشه و همونطور که میدونید در دستگاه شور و در قسمت سیم های زرد نت های فا، سل، دو، فا نهم نت های اصلی هستند و صداهای اصلی رو دارند و بکارند ما در مرحله اول این سیم ها رو کوک می کنیم، برای اینکار از نت فا که در پایین سنتور هست شروع می کنیم، ابتدا تیونر رو روشن کنید و در مقبل خودتون یعنی جایی که بتونید راحت ببینید قرار بدید بعد با توجه به اصول ابزار رو در دستتون بگیرید، با انتهای مضراب اولین سیم از 4 سیم مربوط به نت فا رو به ارتعاش در بیارید و به تیونر نگاه کنید، عقربه ای رو مشاهده می کنید که به سمت راست یا چپ میره و در وسط این نیم دایره نتی به نمایش در میاد که با F یا همو نفا مشخص شده، هرچی عقربه بیشتر به سمت راست بره صدا زیرتر و هرچی عرقبه به سمت چپ بیشتر بره صدا بم تر میشه، اما مد نظر ما حد وسط هست، یعنی قسمتی که چراغ سبز روشن میشه،؟ عقربه باید در اون قسمت قرار بگیره تا اون سیم شما کوک شده باشه.
در صورتی که سیم رو به ارتعاش در آوردید و دیدید عقربه به سمت راست بیشتر مایل هست و در اونجا ثابت شده باید بدونید که اون سیم مربوطه صداش نسبت به نت اصلی زیر تر هست، پس برای اینکه عقربه به حد وسط بیاد و چراغ سبز روشن بشه باید سیم رو شل کنید(هرچی سیم سفت تر باشه فرکانس تولیدی بالاتر در نتیجه صدازیرتر هست) و یک بار دیگه سیم رو به ارتعاش در بیارید برای اینکار آچار یا کلید کوک رو به سمت خودتون بچرخونید، اینکار رو در حد کم بکنید چون با کمی تغییر و جابه جایی عقربه به سرعت مکانش عوض میشه، برای سفت کردن هم عقربه رو خلاف جهت خودتون بچرخونید، اونقدر این کار رو بکنید تا عقربه در وسط قرار بگیره و چراغ سبز ثابت بشه، دقت کنید کوچکترین شل یا سفت کردن عقربه رو جابه جا میکنه پس با دقت عمل کنید، همچنین هیچوقت یک سیم رو به سرعت سفت نکنید چون امکان پاره شدن هست! اگر دیدید یه سیم رو شل و سفت می کنید و تغییری در عقربه ایجاد نمیشه چک کنید ببینید آیا کلید رو روی گوشی مربوط به اون سیم انداختید یا نه؟
به این ترتیب هر 4 سیم مربوط به نت فا رو به همین شکل کوک کنید، دقت کنید هر چهار سیم باید فرکانس یکسانی باشند و دقیقا یکسان کوک شده باشند.
نت بعدی نت سل هست، علامت سل بر روی تیونر G هست، پس وقتی سیم به ارتعاش در میاد باید بر روی تیونر حرف G نمایش داده بشه. همه سیم های مربوط به نت سل رو هم به همین شکل کوک کنید، بعد سیم های مربوط به نت دو که با حرف C بر روی تیونر مشخص میشه رو کوک کنید و در انتها هم نت فا نهم.
تبریک میگم، شما نت های بکار سیم های زرد رو کوک کردید.

2) کوک سیم های بکار سفید یا نت هایی که صدای اصلی رو دارند:

طرز کار هیچ فرقی با سیم های زرد نداره جز اینکه در سیم های سفید نت ر هم بکار هست و باید همونطور کوک بشه، به همون شکل اولین سیم رو کوک میکنیم بعد به همون ترتیب سیم های بعدی مربوط به اون نت رو هم کوک میکنیم، برای سیم های سفید اول سیم های مربوط به نت فا با حرف F بر روی تیونر رو کوک می کنیم، بعد سیم های مربوط به نت سل یا همون G بعد سیم های مربوط به نت دو یا C و بعد نت ر یا D و بعد نت فا نهم. سیم های سفید به دلیل جنسشون خیلی کمتر نسبت به سیم های زرد ناکوک میشند ولی سیم های زرد در طی مدت کوتاه تری به نسبت سیم های سفید ناکوک میشند. همچنین سیم های سفید مقاوم تر هستند.

3) کوک سیم های بمل و دیز زرد و سفید:

در دستگاه شور ما نت دیز نداریم، و چند نت هستند که باید بمل کوک بشند و در سیم های سفید و زرد هم یکسان هستند، اون نت ها نت های سی و می هشتم هستند. برای اینکار از نت سی شروع می کنیم، به همون ترتیب توضیح داده شده اولین سیم رو به ارتعاش در میاریم و به تیونر نگاه میکنیم، تفاوتی که ایندفعه با دفعه قبل داره این هست که در کنار نت سی که به ارتعاش در آوردیم و با حرف B مشخص شده یک علامت کوچیک بمل هم ظاهر میشه که مشخص میکنه این صدایی که الان تولید شده سی بمل هست پس از این نظر مشکل نداریم و تیونر خودش مبنای بمل رو داره، برای نت می هشتم هم به همین شکل عمل میشه، نت می با حرف E نشان داده میشه. به همین ترتیب نت های سی و می سیم های زرد و سفید رو کوک کنید.

**4) کوک سیم های کرن و سری:

همونطور که از ستاره ها مشخص شد این قسمت یه قسمت خیلی مهم از کوک کردن هست، چرا که ما روی تیونر نت های کرن و سری رو نداریم، پس به دقت این مطلب رو مطالعه کنید، در قسمت سیم های زرد ما نت های می اول(E) و لا(A) و ر(D) کرن هستند و در قسمت سیم های سفید نت های می اول(E) و لا(A) کرن هستند. برای کوک کردن یک نت به صورت کرن دو راه وجود داره که من راه اول رو پیشنهاد میدم، این راه توسط آقای پژمان آذرمینا شاگرد استاد پایور پیشنهاد داده شده که راه خوبی هست به این شکل که عدد مربوط به نت مبنامون یا همون لا که رو 440 تنظیم کرده بودیم رو بر روی 427 قرار میدیم، سپس نت های مربوطه رو به صورت عادی کوک میکنیم یعنی نت ها رو به همون شکل بکار کوک می کنیم و عقربه رو در حد وسط تنظیم میکنیم و چرا هم سبز میشه.

راه دوم این هست که فرکانس مبنامون همون 440 باشه و ایندفعه نت ها رو به جای اینکه عقربه در حد وسط قرار بگیره و چراغ سبز روشن بشه روی -50 نتمون تنظیم کنیم، یعنی دقیقا جایی که عقربه و سمت چپ میره و وارد نت قبلی اون نت میشه، این کار مشکل هست. به طور مثال می خوایم نت ر رو کرن کوک کنیم، سیم رو به ارتعاش در میاریم و بسته به مکان عقربه رو بر روی عدد -50 نت D تنظیم میکنیم.

5) کوک سیم های پشت خرک:

این قسمت رو به هیچ وجه توضیه نمیکنم دستکاری کنید مخصوصا برای کسانی که بار های اولشون هست سنتور رو کوک می کنند، به چند دلیل، اولا این قسمت مرتبط با سیم های سفید هست و فقط از طریق جابه جایی خرک ها کوک میشه و با کوچکترین جابه جایی ممکنه هم کوک سیم های سفیدشون به هم بریزه و هم کوک سیم های پشت خرکشون، نیازی هم نیست چون وقتی شما سنتور رو خریداری می کنید از قبل توسط سازنده خرک ها تنظیم شده و سیم های پشت خرک به صورت اتوماتیک هنگام کوک کردن سیم های سفید کوک میشند، اما برای اطلاع میتونید برای کوک کردن این قسمت هم از اطلاعات زیر استفاده کنید. دستگاه مبنای ما شور هست.

همونطور که بر روی سنتور مشاهده می کنید سیم های پشت خرک وابسته به سیم های سفید هستند یعنی با کوک سیم های سفید سیم های پشت خرک هم کوک میشند، پس باید خرک های در قسمتی قرار گرفته باشند که اگر سیم های مربوط به نت مثلا سی کوک شدند سیم های پشت خرک هم دقیقا سی کوک بشند و نسبت رعایت بشه، در صورتی که دیدید سیم پشت خرک دو صدای دو اصلی رو نمیده ولی سیم سفید صدای نت دو رو میده بدونید که خرک در مکان درستی نیست، اگر صدای سیم پشتی بم تر از نت اصلی هست باید خرک رو کمی به سمت چپ بکشید و سیم های مربوط به اون نت رو دوباره کوک کنید، اگر دید صدا زیرتر از نت اصلی هست خرک رو کمی به راست بکشید و سیم ها رو باز کوک کنید، دقت کنید نت لا در دستگاه شور باید در قسمت سیم های سفید کرن باشه و در قسمت سیم های پشت خرک بمل، برای اینکار سازنده ها و یا افراد خرک رو کمی به سمت راست می کشند تا با کوک کردن لا سفید به کرن به صورت اتوماتیک لا پشت خرک بمل کوک بشه.
—————————————————-
ادامه آموزش کوک سنتور و سازهای زهی

کوک کردن با گوش و برخی نکات در مورد کرن و ربع پرده ها:

خوب اگر نوازنده قدیمی هستید قطعا باید این راه ها رو بلد باشید و باید نت ها رو هم با گوش تشخیص بدید، وقتی بعد یه مدتی گوشتون به صدای نت ها عادت کرد می تونید به وسیله این روش سنتورتون رو کوک کنید، البته پیشنهاد میکنم اگر کل سنتورتون کوکش به هم ریخته با تیونر کوک کنید اما اگر نه با همین راه میتونید کوک کنید، برای نت های دو و سل و می که هارمونی دارند از نت سل شروع کنید، این سه نت در یک پایه هست طیف صداشون، می تونید با ایجاد هارمونی بین نت سل و دو نت دو رو کوک کنید به همین ترتیب لا، و یا نت ها فا لا دو رو و یا سل سی ر و … برای نت های کرن یا بمل هم یک آهنگ رو به خاطر بیارید، مثلا برای نت ر زرد تصنیف گلنار یا هر آهنگی که به خوبی تو ذهنتون جا افتاده..
اگر هم روزی دیدید کوک استادان بزرگ با سنتورتون فرق میکنه نگران نباشید، موسیقی سنتی بر حسب احساسات و مفهوم های بسیار عمیقی هست و برای همین نمیشه فقط با تیونر این احساسات رو کوک کرد و منتقل کرد و ممکنه فواصل یکسان نباشند.. و این تفاوت ها به وجود بیاد.
—————————————————-
نکات:

1) نکات ایمنی رو به صورت کامل رعایت کنید چون ممکنه آسیب های بدی به صورتتون وارد بشه
2) سیم های زرد از مقاوت کمی برخوردار هستند پس سعی کنید در کوک اون ها نهایت دقت رو بکنید
3) سیم های هر کدوم تا یه حدی کوک میشند اگر زیادی سفت بشند قطعا پاره میشند
4) سعی کنید بارهای اول اینکار رو پیش یک فرد با تجربه یا استادتون انجام بدید، خیلی بهتون کمک میکنه
5) سیم های زرد بسته به نوع کیفیت معمولا بعد از یک یا دو سال فرسوده میشند که باید تعویض بشند وگرنه امکان پاره شدن در هنگام کوک یا نوازندگی وجود داره
6) سیم های سفید بعد 8 سال نیاز به تعویض دارند و سیم های مقاومی هستند
7) امیدوارم از کوک سازتون لذت ببرید!

در ادامه ی مقاله ی “کوک سنتور با استفاده از تیونر” اگر دوستان مقاله را دقیق مطالعه کرده باشید متوجه میشوید که فقط از چگونگی کوک در دستگاه شور سخن رفت. در اینجا برای راحتی در درک کوک های مختلف و اختلاف آنها با یکدیگر مبنای کوک را دستگاه شور فرض می کنیم و اختلافی که در دستگا ه های دیگر در مقایسه با شور دارند را می نویسیم.
کوک هایی که در زیر بیان میکنیم کوک های آکادمیک هستند ولی در موارد نه چندان کمی کوک ها بر اساس نیاز قطعه تغییراتی می کنند.

کوک های آکادمیک در واقع کوک هایی هستند که بتوان با آنها کتاب های دستور سنتور، ردیف ابتدایی، دوره های صبا، سی قطعه چهارمضراب، قطعات موسیقی مجلسی و حتا ردیف میرزا عبد الله را اجرا کرد.

دستگاه شور، خود شامل چند آواز است: 1 آواز ابوعطا 2 آواز بیات ترک 3 آواز افشاری 4 آواز دشتی و 5 آواز بیات کرد. که همگی آنها دقیقا مانند دستگاه شور کوک می شوند مگر در موارد خاص که به موضوع ما “فعلا” بی ارتباطند.

دستگاه نوا: عینا مانند دستگاه شور کوک می شود ولی چون شخصیت مستقلی دارد آنرا جزیی از دستگاه شور نمی شناسند.(جای نت “ر بکار” و “ر کرن” در سیم های زرد و سفید میتوانند عوض شوند)

دستگاه سه گاه: کوک آن دقیقا مانند شور است فقط نت “ر” سیمهای سفید نیز کرن کوک می شود. (طریقه ی کوک نت های کرن دار در مقاله ی مذکور آمده است).

دستگاه همایون: مثل کوک دستگاه شور است با اختلافات زیر : نت “می” خرک اول سیم های زرد “بکار” کوک می شود. نت های “سی” در هر سه پوزیسیون “بکار” کوک می شوند (گاهی “سی” پشت خرک “بمل” می شود که در این مورد باید خرک پنجم را کمی به سمت راست کشید). نت “ر” سیمهای زرد “بکار” می شود.

آواز بیات اصفهان: این آواز جزو دستگاه همایون است و دقیقا مانند آن کوک می شود.

دستگاه چهارگاه: مقایسه ی این دستگاه با همایون راحت تر است بدین صورت که کوک چهارگاه را مانند همایون فرض کرده با اختلافات زیر : نت “می” سیمهای سفید و پشت خرک “بکار” کوک می شوند. (در مقاله ی “کوک سنتور با استفاده از تیونر” ذکر شد که هنرجویان تازه کار لازم نیست که سیمهای پشت خرک را کوک کنند بلکه با کوک سیمهای سفید، نتهای پشت خرک تا حد قابل قبولی از نظر آنها کوک خواهد شد). نت “ر” سیم های زرد و سفید و پشت خرک هر سه “کرن” کوک می شوند. نت “می” خرک هشتم زرد “کرن” و خرک هشتم سیم های سفید و پشت خرک “بکار” کوک می شوند. نت “فا” خرک نهم سیم های زرد “دیز” کوک می شود.

دستگاه ماهور و راست پنجگاه: مقایسه ی این دو دستگاه نیز با دستگاه شور راحت تر است بدین صورت که باز هم سنتور را عینا” کوک دستگاه شور فرض می کنیم با تغییرات زیر: نت “می” خرک اول سیم های زرد و سفید و پشت خرک هر سه “بکار” کوک می شوند. نت “لا” سیم های سفید “بکار کوک می شود در حالی که نت “لا” پشت خرک باید همان کوک “لا ی بمل” باقی بماند. برای انجام این کار کافی است خرک چهارم را کمی به سمت راست بکشیم. نت “ر” سیم های زرد “بکار” و در سیم های سفید ” کرن” کوک می شوند. گاهی نیز نت “فا” خرک نهم سیم های زرد نیز “دیز” کوک می شود.

درباره ی اینکه چه مقدار باید خرک را جابجا کرد: وقتی “لا ی” سفید را “بکار” کوک می کنید “لای” پشت خرک را چک کنید و ببینید که آیا “بمل” شده است (با چراغ سبز) یا خیر. اگر که بود که درست است اگر نبود نسبت به اینکه لای بمل پشت خرک چه مقدار پایینتر یا بالاتر است باید دوباره خرک را کمی جابجا کنید و دوباره “لای” سفید را کوک و “لای” پشت خرک را چک نمایید تا به کوک درست برای هر دو نت “لا” برسید. پیشنهاد می کنم در این مورد از معلم خود کمک بگیرید.

همانطور که می بینید کوک دستگاه های مختلف، اختلاف کمی با یکدیگر دارند و این اختلاف در حد سه یا چهار نت است به جز دستگاه چهارگاه. بنابراین اگر نوازندگان سنتور کمی به کوک اشراف پیدا کنند به نظر من داشتن دو سنتور برای آنها کفایت می کتد، مگر اینکه یرای موارد خاصی از سنتور های “لا کوک” یا “سی کوک” یا سنتور های “ده یا دوازده خرک” بخواهند استفاده کنند.

دانلود نرم افزار موسیقی

تعدادی از بهترین نرم افزار هایی که برای موسیقی میشود استفاده کرد را در زیر میتوانید دانلود کنید 1- نرم افزار کوک کردن یا tuner به نام AP Tuner
برای دانلود کلیک کنید
2- برنامه ی دیگری برای کوک به نام Pitch perfect musical Instrument Tuner
برای دانلود کلیک کنید
3- دانلود فونت موسیقی Alois (قابل استفاده در office word)
برای دانلود کلیک کنید
کافیست فونت را در دایرکتوری فونت ها در فولدری که ویندوز در آن نصب شده است کپی کنید.
4- دانلود نرم افزار نت نویسی MuseScore
برای دانلود کلیک کنید
برای دریافت پلاگین نت های کرن و سری نیز این فایل را دریافت کنید و در پوشه ی plugin در جایی که نرم افزار را نصب کرده اید extract کنید.
دریافت پلاگین
5. هدیه ویژه سایت سنتور ، مجموعه آیکون های موسیقی ایرانی:
دریافت مجموعه آیکون

6. دانلود برنامه ضبط موسیقی به صورت رایگان و مجانیاین برنامه که بسیار معروف هست Audacity نام داره که از واژه Audio گرفته شده ولی از نظر لغوی به معنی جسارت هست. این برنامه کلاً مجانی و رایگان نوشته شده.از لینک زیر میتونید این برنامه رو دریافت کنید.یادتون باشه که پلاگین lame رو هم برای خروجی mp3 دریافت کنید
دریافت برنامه
دریافت پلاگین mp3
7.دانلود نرم افزار سنتور برای اندرویدبا برنامه زیر و آپدیت آن قادر خواهید بود روی گوشی اندروید خود سنتور بنوازید.

مرسی از محمد عزیز که انقد با دقت و کامل کوک ها رو تشریح کرد
این مقاله بهترین آموزش کوک سنتور که تا حالا دیدم