جراحی زيبايی فك
تمایل به جراحی های زیبایی مدت زیادی نیست که مردم اکثر کشورهای دنیا را مشغول به خود کرده است.یکی از اصلی ترین انواع جراحی های زیبایی،جراحی فک ها ست که در حیطه کاری جراحان دهان و فک و صورت قرار می گیرد.درباره جراحی‌های زیبایی فک پای صحبت دکتر حسین به‌نیا نشستیم. پروفسور حسین به‌نیا،متخصص جراحی دهان و فک و صورت از آلمان، مدیر گروه و استاد بخش جراحی دهان و فک و صورت دانشکده دندانپزشکی دانشگاه شهید بهشتی و عضو آکادمی جراحان آمریکا هستند که ده‌ها مقاله علمی از ایشان در ژورنال‌های معتبر خارجی به چاپ رسیده و حتی در کتب مرجع، رشته جراحی فک و صورت نیز مورد استناد قرار گرفته است.
معيارهاي زيبايي
اقوام و ملل مختلف براي خود معيارهاي متفاوت و حتي متناقضي براي زيبايي دارند.اما يك نكته مشترك در تمام اين اقوام و كشورها بحث تناسب و هارموني ست كه برمبناي عقايد همان قوم و نژاد تعيين مي شود.
مثلاَ در نژاد آفريقايي هر دو فك بيرون زده و جلو آمده است كه از نظر مردم بسياري از كشورها نازيبا ست اما در ميان خود آفريقايي ها زيبا و متناسب تلقي مي‌شود.
بنابراين اجزاي صورت و بدن تعيين كننده زيبايي با توجه به معيارهاي قومي و نژادي ست.در نتيجه در صورت بايد تمام اجزا را باهم درنظر بگيريم.اينكه بياييم و روي يك جزء صورت دست بگذاريم و فكر كنيم با دستكاري آن صورت ما زيباتر مي‌شود طرز فكر اشتباهي ست.
براي تعيين تناسب چهره بايد تمام اجزا آن از قبيل موها،پيشاني،ابروها و … بررسي شوند كه فك بالا،پايين و دندان‌ها هم از جمله همين اجزا هستند. بعضي اوقات افراد فكر مي‌كنند اگر تغييري در فك‌شان داده شود چهره شان زيباتر مي‌شود درصورتي كه شايد اصلاَ فك‌ها مشكلي نداشته باشند و ناهنجاري مربوط به قسمت ديگري از صورت باشد.
ناهنجاري‌هاي فك
از مشكلات شكلي فك با عنوان ناهنجاري‌هاي فك ياد مي‌شود.اين ناهنجاري‌ها مي توانند مادرزادي باشند يعني مشكل فك بصورت ژنتيكي به بيمار ارث رسيده باشد.گروه ديگر ناهنجاري‌هاي اكتسابي هستند، مثل مكيدن انگشت در دوران كودكي يا ضربه خوردن به فك در دوران كودكي و نوزادي كه ممكن است باعث بروز ناهنجاري‌هاي شديدي در فك‌ها شود. بطور كلي ناهنجاري‌هاي فك يا عقب ماندگي رشدي هستند يا زيادي رشد؛ممكن است ناهنجاري زيادي رشد يا عقب ماندگي رشد فقط در يك فك ديده شود يا اينكه هر دو فك جلو زده يا كوچك باشند.حتي امكان دارد يك فك بيش از حد طبيعي رشد كرده باشد و يك فك كمتر از حد!
عقب ماندگي رشد فك : در عقب ماندگي رشد فك يكي از اصلي ترين عوامل ايجادكننده، ضربه به فك و به مراكز رشدي فك در هنگام كودكي است.اين حالت معمولاَ‌در فك پايين اتفاق مي‌افتد و در نتيجه فك پايين عقب بوده و كوچك مي‌ماند.قبلاَ اعتقاد براين بود كه براي درمان بايد تا سن 18 سالگي صبر كرد ولي امروزه اصل بر اين است كه به محض كشف مشكل بايد مداخله پزشكي انجام شود و ديگر نيازي نيست كه تا سنين بالا صبر كنيم.ما مي توانيم مشكل عقب ماندگي رشد فك را با يا بدون جراحي در همان دوران كودكي درمان كنيم.
در درمان غيرجراحي از پلاك‌هاي تحريك كننده رشد فك كه توسط متخصص ارتودونسي تجويز مي شود استفاده مي كنيم.در درمان جراحي هم در دوران كودكي مي توان دستگاه‌هاي كشش دهنده استخوان را داخل فك كار گذاشت تا با ايجاد كشش بصورت تدريجي عقب ماندگي رشد فك جبران شود. گاهي اوقات مجبوريم نوزاد تازه متولد با عقب ماندگي شديد فك را بلافاصله جراحي كنيم چون در غير اينصورت نوزاد به‌دليل عقب ماندن فك دچار خفگي مي شود.
زيادي رشد فك : اين مشكل هم در فك بالا و هم در فك پايين وجود دارد ولي اغلب در فك پايين ديده مي شود.در اين مورد برخلاف عقب ماندگي رشد فك بايد تا سن 18 سالگي براي آقايان و كمي زودتر از 18 سالگي براي خانم‌ها صبر كنيم.علت، ادامه رشد فك تا اين سنين است.اگر اين ناهنجاري زودتر از 18 سالگي جراحي شود به‌دليل باقي ماندن مقداري از رشد،فك مجدداَ به وضعيت اول خود برمي‌گردد.
تجويز جراحي براي اينكه جراحي فك تجويز شود اول بايد عامل ايجاد كننده ناهنجاري مشخص شود.چون شايد اصلاَ مشكل از فك نباشد.سپس تناسب اجزاي صورت و وضعيت ناهنجاري فكي در كل صورت مد نظر قرار مي گيرد.در اينجا ما معمولاَ از روش‌هايي مثل راديوگرافي،عكس از چهره يا تهيه مدل‌هاي گچي از فكين براي بررسي بهتر ناهنجاري استفاده مي كنيم.به اين ترتيب ما متوجه مي شويم كه آيا اصلاَ ناهنجاري فكي وجود دارد يا خير و اگر وجود دارد چه عاملي آنرا ايجاد كرده و چطور بايد آنرا با توجه به ساير اجزاي صورت تصحيح كرد.
درمان تيمی
جراحي فك اغلب يك كار تيمي ست كه با همكاري جراح دهان و فك و صورت و متخصص ارتودونسي انجام مي شود.هر دو اينها رشته هاي تخصصي دندانپزشكي هستند چراكه دندان‌ها در اين جراحي نقش بسيار مهمي دارند.
براي انجام يك درمان ايده‌آل بايد روابط فكي و دنداني بيمار تصحيح و تثبيت شود كه اين در حيطه كاري رشته هاي دندانپزشكي ست.معمولاَ بيمار قبل از جراحي توسط ارتودونتيست تحت درمان قرار مي‌گيرد تا قوس‌هاي دنداني و خود دندان‌ها وضعيت ايده‌ال براي جراحي را بدست آورند و پس از آن جراحي انجام شود.
بعد از تشخيص دقيق ناهنجاري و طراحي درمان جراحي،معمولاَ ترجيح مي دهيم تا از يكي دو سال قبل از عمل، درمان ارتودونسي براي جراحي آغاز شود تا وقتي بيمار به سن 18 سالگي رسيد بلافاصله جراحي انجام شود و براي بيمار زماني از دست نرود و ناهنجاري هرچه زودتر برطرف شود.
ريكاوری بعد از جراحی زيبايی فك
بيمار بعد از عمل يك شب در بيمارستان است و روز بعد مرخص مي شود.ما معمولاَ بيشتر از يك شب اين قبيل بيماران را در بيمارستان نگه نمي داريم مگر بيمار شرايط پزشكي ويژه اي داشته باشد.بيمار بلافاصله مي تواند وارد زندگي اجتماعي شده و حتي سر كار برود.بعد از جراحي مقداري تورم در صورت ايجاد مي شود كه كاملاَ طبيعي ست.اين 4-3 روز الي يك هفته بعد از جراحي وجود دارد و به مرور برطرف مي شود.خون مردگي و كبودي معمولاَ ديده نمي شود مگر در افراد مسن تر.
خط برش جراحي
يكي از سؤالات رايج بيماران درباره محل جراحي و باقي ماندن رد جراحي روي صورت است.امروزه تمامي جراحي هاي تصحيح ناهنجاري‌هاي فك از داخل دهان انجام مي‌شود.بنابراين روي صورت هيچگونه اثري به‌جاي نمي‌ماند و نگراني بيماران در اين زمينه بي‌مورد است.
دهان بسته،دهان باز
برای جوش خوردن استخوان بعد از جراحی، یا دهان با سیم بسته می شود و فرد تقریباَ نمی‌تواند دهان را باز کند، یا اینکه با پیچ و پلاک‌های خاصی قطعات استخوانی در داخل فک ثابت مي شوند و دهان بیمار کاملاَ باز می‌شود.این دو روش هیچ ارجحیتی به‌هم ندارند و به‌کار بردن آنها بیشتر سلیقه ای ست.البته در شرایط خاصی بهتر است دهان با سیم بسته شود اما بطور کلی امروزه بعد از اکثر جراحی‌ها از روش تثبیت با پیچ و پلاک استفاده می‌شود و بیمار می تواند دهان خود را باز کند.کلاَ جوش خوردن استخوان یک ماه و نیم طول می‌کشد اما پیچ و پلاک‌ها آنقدر مقاومت دارند که بیمار قبل از جوش خوردن کامل استخوان بتواند رژیم غذایی عادی داشته باشد. یک نکته جالب درباره روش بستن دهان اینکه خیلی از بیماران بعد از جراحی و به‌کار بردن این روش مقداری وزن کم می کنند و بابت این قضیه حتی خوشحال هم هستند.گرچه هدف ما لاغر کردن بیمار نیست اما بعضاَ در روش دهان بسته این اتفاق می افتد.در واقع برای افراد پرخور شاید این فرصتی باشد تا به کم خوردن عادت کنند.
مراقبت‌هاي بعد از جراحي
بيماري كه تحت عمل جراحي فك قرار گرفته باید مراقب باشد تا ضربه ای به فک وارد نشود چون می تواند باعث جابجایی استخوانها شده یا ابزارهای نگهدارنده داخل فک را شل کند.بیماران بهتر است از مسافرت‌های طولانی پرهیز کنند و در خودرو باید حتما کمربند ایمنی را ببندند. بهتر است این بیماران تا مدتی از ورزش‌های سنگین خودداری کنند.رعایت بهداشت برای این بیماران بسیار مهم و واجب است.این افراد از روز بعد از عمل باید مسواک بزنند و دهان خود را با دهانشویه شستشو بدهند.
مدت زمان بسته ماندن دهان و رژیم غذایی
بیمارانی که دهانشان باید با سیم بسته بماند قبلاَ باید تا 6 هفته در این وضعیت می ماندند اما در حال حاضر تا 3 هفته هم می توان این زمان را تقلیل داد.3-2 هفته دهان با سیم بسته می شود و بعد از این مدت سیم باز شده و بجای آن دهان با کش بسته می شود.در واقع در 2 هفته اول دهان مطلقاَ باز نمی شود، اما بعد از جایگزینی سیم با کش، دهان بیشتر از حالت قبل باز می شود.در مجموع حدود یک ماه و نیم طول می كشيد تا بیمار از دست سیم و کش راحت شود. کسانی که فکشان با سیم بسته شده باید بیشتر مایعات و غذاهای صاف شده (مثل سوپ بدون ملاط)استفاده کنند.در واقع در مدت دو هفته‌ای که دهان اصلاَ نباید باز شود بیمار نباید از غذاهایی که نیاز به جویدن دارند استفاده کند.بعد از برداشتن سیم و گذاشتن کش بیمار می تواند رژیم غذایی خیلی نرمی داشته باشد مثل سوپی که نیاز به جویدن زیاد نداشته باشد.بعد از یک ماه بیمار می تواند از غذاهای جویدنی استفاده کند.رژیم غذایی این بیماران باید حتماَ به گونه‌ای باشد که مواد غذایی مورد نیاز را دریافت کنند. کسانی که دهانشان باز می شود باید از غذاهای شل استفاده کنند یعنی غذاهایی که نیاز به جویدن شدید ندارند مثل سوپ،پوره،نان نرم،برنج و خورشت نرم که مواد سخت و سفت نداشته باشند.اما بعد از 4-3 هفته می توانند رژیم غذایی عادی داشته باشند.
ارتودونسی بعد از جراحی
بیمار بعد از اتمام جراحی باید تحت کنترل جراح و ارتودونتیست باقی بماند.یکی از مشکلات بعد از جراحی های تصحیحی فک، تمایل عضلات فک برای برگشت به حالت قبل از جراحی ست.عضلات به‌خاطر عادت قصد دارند به وضعیت قبلی برگردند و طبعاَ کشش آنها می تواند فک را هم به وضعیت قبل از جراحی برگردانده و باعث شکست جراحی شود.باید با این کشش عضلانی مقابله شود که از طریق استفاده از دستگاه‌های ارتودونسی این کار صورت می‌گیرد. ارتودونسی بعد از جراحی در واقع مرحله نهایی درمان است که تغییرات جزیی در وضعیت دندان‌ها اعمال می شود و بعد از 3-2 ماه دستگاه‌های ثابت از داخل دهان برداشته شده و پلاک‌های متحرک برای تثبیت وضعیت دندان‌ها در مرحله نگهدارنده به بیمار داده می شود.
عوارض جراحی های زیبایی و تصحیحی فک
به‌طور کلی هر جراحی می تواند عارضه داشته باشد.مهمترین عارضه در این جراحی ها اختلال در حس لب‌هاست که می تواند بعد از عمل جراحی پیش بیاید و معمولاَ ظرف چند هفته به‌تدریج برطرف می شوند.در شرایط نادر که آسیب جدی به عصب وارد شده باشد اختلال در حس برای مدت طولانی تری باقی می ماند.اگر عارضه خیلی شدید باشد ممکن است حس لب‌ها اصلاَ برنگردد ولی این عارضه چندان مسأله جدی نیست و جای نگرانی وجود ندارد.اگر هم حس لب‌ها برنگشت بیمار خیلی زود به آن عادت می کند.
جراحی های مکمل
همانطور که اشاره شد در این قبیل جراحی‌ها باید تمام اجزای صورت را در نظر گرفت.گاهی اوقات یک بینی به ظاهر بزرگ است اما علت آن بزرگی بینی نیست بلکه کوچکی فک بالا ست.گاهی اوقات بعد از جراحی فک دیگر بینی هم در صورت بیمار متناسب به‌نظر نمی‌رسد و بهتر است جراحی شود. یک اشتباه بسیار بزرگ عمل زیبایی بینی قبل از جراحی فک است.در خیلی از این موارد وقتی فک (بخصوص فک بالا)بعد از بینی جراحی شود بینی جراحی شده زیبایی و تناسب خود را از دست داده و حتی زشت و ناخوشایند به‌نظر می رسد.
بنابراین اگر قرار است بیمار هم تحت عمل جراحی فک قرار گیرد و هم بینی جراحی شود،به‌عنوان یک اصل اول فک باید جراحی شود و بعد از آن بینی. گاهی اوقات گونه های بیمار نیز نیاز به تصحیح دارند به‌خصوص بعد از جراحی فک.معمولاَ این مسأله از قبل برنامه‌ریزی می شود و در صورت نیاز اغلب بیمار بصورت همزمان و در یک جراحی گونه ها نیز بهمراه فک ها تصحیح می شوند.
بعضی اوقات چانه بیمار نیز کوچک بوده و احتیاج به عمل دارد.ما دو نوع جراحی برای چانه داریم.یکی استفاده از پروتز و دیگری بریدن استخوان چانه و تغییر موقعیت آن است.روش دوم روش علمی تر و بهتری ست چون پروتزهای ناحیه چانه بعد از مدتی بدلیل فشار شدید عضلات این ناحیه جابجا می‌شوند و حتی ممکن است کاملاَ از آنجا خارج شوند.در بریدن استخوان چانه نتیجه زیباتر و قابل پیش بینی تر است.
یکی از دوستام میخواست برای تصحیح مال اکلوژن کلاس تری جراحی ارتوگناتی بکنه. از ترم پیش با یکی از اساتیدمون که جراح فک و صورت هستش ( دکتر جعفری-استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران) هماهنگ کرده بودم که هر وقت این طور جراحی داشتن ، به منم بگن که من همراهشون برم اتاق عمل و ببینم. بالاخره از چند روز قبل که دکتر گفت مریضش آماده است، من از هیجان تو پوستم نمی گنجیدم.
اصولا چون بعد از جراحی فک فرد حدود یک ماه دهانش بسته است و صورتش هم ورم داره، و از اونجایی که متقاضیان این جور جراحی ها یا دانش آموزن یا دانشجو ( یعنی جوان هستند) این طور جراحی ها را تو ی تابستون انجام می دن.
وقتی با دکتر رفتم تو اتاق عمل، تمام پرسنل زیر چشمی منو نگاه می کردن که این کیه ! دکتر هم گفت که یکی از دانشجوهامه ، می خواد با من بیاد اتاق عمل . از اتاق عمل تلفنی با رئیس بیمارستان هماهنگ شد و ایشون اجازه داد برم . وقتی رفتیم داخل 3 -4 بار مرتب از این اتاق به اون اتاق ، دمپایی عوض کردیم. یه تونیک – شلوار آبی هم بهم دادن که بپوشم. مریض هنوز نیومده بود و PT وPTT هم آماده نبود.
حدودا 10 دقیقه صبر کردیم تا بیمار آماده شد.
اونجا 4 تا اتاق عمل بود. اکثر مریض ها برای زایمان اومده بودند و یا بچه هایی که جراحی لوزه داشتند، که وقتی به هوش می اومدن کلی گریه می کردن . صدای “مامان مامان” گفتن هاشون تا آسمون می رفت.
مریض ما یه دختر 20 ساله بود که فک پایینش شیفت به سمت چپ داشت. رابطه فکی اش هم کلاس III بود. خیلی می ترسید و دستاش یخ کرده بود. همه دلداریش می دادن که قراره خوشگل شی و بری ….
یه آمپول بهش زدن که باعث شد کلی سرفه بزنه. بعد هم ماسک…و در کمتر از چند ثانیه بی هوش شد. چون قرار بود روی فکش کار بشه ، واسش Nasal tube گذاشتند . دکتر هم تیوب را با نخ بخیه به بینی مریض سوچور کرد که جابجا نشه. تو حلقش هم یه گاز بزرگ پک کردند.
طرح درمان این مریض این بود که فک بالاش با استوئوتومی Lefort I به پایین و جلو بیاد و فک پایین با استوئوتومی Bilateral Sagital به سمت راست. قرار بود که سمت چپ فک پایین 9 میلیمتر و سمت راستش 4 میلیمتر به داخل حرکت داده بشه.
به نظر من خفن ترین جای جراحی اونجایی بود که دکتر با چکش زد و ماگزیلای بیمار را لق کرد و بعد هم یه وسیله حایل کرد و ماگزیلاش تق (!) جدا شد.
دکتر خیلی تو کارش وارده و تمام مدتی که کار می کرد من احساس می کردم اصلا به این فکر نمی کنه که اینی که زیر دستشه آدمه ! خیلی راحت می شکست و می برید و می دوخت ! از شخصیتش خوشم می آد. کلا آدم خیلی خیلی ریلکسیه. یه بار وسط کار با رانژور یه تیکه بزرگ استخوان کند ، گرفت جلوی صورتم و گفت : ” خوب ، این استخوان ومر بیمار بود که دیگه نیاز نیست ! ” منم نزدیک بود سکته کنم. گفتم :” چرا کندیش ؟! ” دکتر خندید و گفت : “خوب چون قرار ماگزیلا جابجا شه ، این مزاحمه.”
یه نکته دیگه که واسم جالب بود ، دیدن عصب Inferior Alveolar از نزدیک بود. دکتر توی استوئوتومی فکی پایین دقیقا کنار این عصب کار می کرد و می گفت به خاطر همین تماس نزدیکی که با عصب داریه ، هم مریض بعد از جراحی یه مدت فکش بی حس می شه.
جراحی از ساعت 10 صبح شروع شد و تا 2:30 بعد از ظهر طول کشید. من که دیگه پاهام از فرط خستگی داشت می شکست.
در نهایت مریض خیلی با مزه شده بود. صورتش کاملا گرد شده بود. منتها ادم شدیدی داشت و هنوز واسه قضاوت نتیجه نهایی زود بود.
در مورد این بیمار قطعات استخوان‌با پیچ و پلیت ثابت شدند و مریض IMF (Intermaxillary fixation ) نشد . یعنی به طور خلاصه مریض با دهان باز از اتاق عمل اومد بیرون و می تونه راحت غذا بخوره. یه باند کشی دور سرش پیچیدن. قرار شد فقط یه شب توی بخش بمونه و فردا مرخص شه .
فقط مطمئنم ارزش 6.5 میلیون رو داشت